Oto najmniejsza małpka na świecie. Pigmejka karłowata mieści się w dłoni
Maleńka, charakterna i inteligentna pigmejka karłowata może stać się ofiarą własnego uroku. Odławiana ze swoich naturalnych siedlisk i sprzedawana jako zwierzątko domowe, stała się gatunkiem zagrożonym.
Spis treści:
- Pigmejka karłowata – opis i zwyczaje
- Miejsce pigmejki karłowatej wśród innych gatunków małp
- Zagrożenia dla pigmejki karłowatej
- Pigmejka karłowata jako zwierzę domowe
Pigmejka karłowata jest tak mała, że bywa nazywana „finger monkey”. Jak na małpę jest wyjątkowo łagodna. Obok uroczego wyglądu to jeden z powodów, dla których jest pożądanym egzotycznym zwierzęciem domowym. Odławianie jej w jej naturalnym środowisku południowoamerykańskich lasów deszczowych jest nielegalne. Mimo to stała się gatunkiem zagrożonym.
Pigmejka karłowata – opis i zwyczaje
Pigmejka karłowata to gatunek małpy z rodziny pazurkowcowatych, który występuje w Ameryce Południowej, głównie w Brazylii, Boliwii Kolumbii i Ekwadorze. Można ją spotkać głównie w lasach deszczowych, ale czasem także w pobliżu ludzkich siedlisk. Jak przystało na przedstawicielkę naczelnych, pigmejka jest zwierzęciem bardzo inteligentnym i wysoce społecznym.
Jest najmniejszą przedstawicielką małp na świecie. Osiąga zaledwie 12–15 cm długości ciała i waży mniej więcej 100–150 gramów. Puszysty ogon przeważnie jest dłuższy niż całe ciało pigmejki i ma 17–23 cm. Nazwa tej małpki pochodzi właśnie od jej niewielkiego rozmiaru i nawiązuje do pigmejów, czyli grupy środkowoafrykańskich ludów o wyjątkowo niskim wzroście. Jest pokryta gęstym futerkiem o kolorze od złotobrązowego, przez szary i bliski czarnego na grzbiecie oraz jaśniejszy na brzuchu. Charakterystyczne, duże oczy nadają jej pyszczkowi mądry wygląd, kontrastujący z maleńkim rozmiarem.
Jak wszystkie małpy, pigmejka karłowata jest zwierzęciem społecznym, żyjącym przeważnie w grupach liczących od 2 do 10 osobników. Grupy te są zorganizowane hierarchicznie, z dominującym samcem na czele, jedną dorosłą samicą i jednym lub kilkoma pokoleniami młodych. Samce są nieco większe i bardziej agresywne niż samice. Samice pigmejki karłowatej rodzą zazwyczaj jedno młode lub bliźniaki, dwa razy do roku. Potomstwo pozostaje przy matce przez około 6 miesięcy. Opieka nad najmłodszymi maluchami jest w grupie pigmejek priorytetem i uczestniczą w niej nie tylko oboje rodzice, ale też starsze rodzeństwo.
Pigmejki karłowate wykształciły złożony system komunikacji między sobą w grupie. To zarówno dźwięki, gesty jak i sygnały chemiczne. Pigmejka posiada gruczoły zapachowe w okolicach odbytu. Ich wydzielina służy zarówno do znakowania terenu, jak i jest sygnałem gotowości płciowej samicy. Piski, gwizdy i odgłosy przypominające ptasie ćwierkanie mają różne, jeszcze nie do końca poznane znaczenie. Część z wydawanych przez pigmejkę karłowatą odgłosów jest niesłyszalna dla ludzkiego ucha – to bardzo wysokie ultradźwięki. W sytuacji zagrożenia pigmejki przyjmują charakterystyczne pozycje, wyginając grzbiet i strosząc futro, by wydawać się większe.
To zwierzątka w przeważającej części roślinożerne. Dieta pigmejki karłowatej składa się głównie z odżywczych i słodkich roślinnych soków, ale też owoców, liści, kwiatów, owadów i innych małych bezkręgowców. Małpy te są bardzo zwinne i potrafią poruszać się po drzewach z dużą prędkością, co pozwala im na zdobywanie pożywienia w różnych miejscach.
Miejsce pigmejki karłowatej wśród innych gatunków małp
Pigmejka karłowata posiada jedną bliską krewną, małpkę nie posiadająca polskiej nazwy. Jej nazwa łacińska to Cebuella niveiventris. Według niektórych klasyfikacji Cebuella niveiventris nie jest osobnym gatunkiem, a tylko podgatunkiem pigmejki karłowatej. Razem są zaliczane do rodzaju pigmejka. Należą do większej rodziny naczelnych: pazurkowcowatych, liczącej kilkadziesiąt gatunków. Wszystkie są tzw. małpami Nowego Świata i żyją na terenach obu Ameryk. W jej skład wchodzą wszystkie najmniejsze gatunki małp. Oprócz pigmejki karłowatej są to między innymi:
- marmozety,
- tamaryny,
- uistiti.
Zagrożenia dla pigmejki karłowatej
Oba gatunki pigmejek znajdują się w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych i mają status gatunków wysokiego ryzyka (ang. VU, czyli vulnerable). Stało się tak głównie z powodu utraty siedlisk będącej wynikiem wylesiania i ekspansji rolnictwa. Także turystyka wypycha Pigmejki w wyższe partie lasu deszczowego i sprawia że zmieniają się ich zwyczaje komunikacyjne – małpki stają się cichsze by nie zwracać na siebie uwagi ludzi. Wiele organizacji zajmuje się ochroną tego gatunku, prowadząc programy edukacyjne i monitorując populacje. Fakt, że jest często łowiona i sprzedawana jako zwierzę domowe, przyczynia się do spadku jej populacji. Najczęściej tego typu nielegalne praktyki mają miejsce w Ekwadorze.
Pigmejka karłowata jako zwierzę domowe
Pigmejki karłowate są zwierzątkami łatwymi do oswojenia i szybko się uczą, także wykonywania sztuczek. Ich niewielki rozmiar i uroczy wygląd, łagodność, a także umiejętności życia w grupie sprawiają, że stały się jednymi ze zwierząt domowych. W niewoli pigmejka karłowata jest często hodowana w ogrodach zoologicznych i prywatnie. Można ją czasem dostać także w sklepach zoologicznych i hodowlach w Polsce, choć rzadko. Jej cena może sięgać kilkunastu tysięcy złotych, a posiadanie wymaga zezwolenia i udokumentowania pochodzenia.
Jednak w świetle kurczącej się populacji pigmejki karłowatej, jej wysokiej inteligencji i wymagań społecznych, warto sobie zadać pytanie czy trzymanie takiej małpki w domu jest etyczne. W wielu ogrodach zoologicznych, także w Polsce, można z bliska obejrzeć pigmejkę karłowatą (m.in. w śląskim Ogrodzie Zoologicznym). W ZOO małpka ta z pewnością ma lepsze warunki do życia niż w mieszkaniu. Jako przedstawicielka naczelnych ma bardzo duże potrzeby psychologiczne i społeczne, trudne do zaspokojenia w warunkach domowych.
Nasza autorka
Magdalena Rudzka
Dziennikarka „National Geographic Traveler" i „Kaleidoscope". Przez wiele lat również fotoedytorka w agencjach fotograficznych i magazynach. Lubi podróże po nieoczywistych miejscach, mięso i wino.