Rekin wielkogębowy ma w paszczy 50 rzędów zębów. Ten gatunek wciąż skrywa wiele tajemnic

W tym artykule:

1. Odkrycie rekina wielkogębowego
2. Jak wygląda rekin wielkogębowy?
3. Czym żywią się rekiny wielkogębowe?
4. Gdzie żyją rekiny wielkogębowe?
5. Rozmnażanie i cykl życiowy

W oceanach żyje ponad 500 gatunków rekinów. Niektóre z nich zaliczają się do prawdziwych osobliwości podwodnego świata. Wystarczy wskazać choćby na głowomłota pospolitego czy rekina wielorybiego. Mówiąc o najbardziej nietypowych gatunkach, nie można także pominąć rekina wielkogębowego.

Odkrycie rekina wielkogębowego

O rekinie wielkogębowym świat usłyszał dopiero w 1976 roku. 15 listopada osobnik z wówczas nieznanego gatunku został przypadkowo schwytany przez załogę okrętu Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych „AFB-14”. W odległości 40 kilometrów od wybrzeża wyspy Kāneʻohe mierzący 4,5 metra osobnik zaplątał się w linę dryfkotwy.

„Złowiony” okaz został zbadany przez Leightona Taylora. Naukowiec specjalizujący się w hawajskich spodoustych uznał, że ma do czynienia z nieznanym gatunkiem. W 1983 roku, z pomocą Leonarda Compagno i Paula Struthsakera, opisał ten takson jako Megachasma pelagios.

Jak wygląda rekin wielkogębowy?

Ciało rekinów wielkogębowych jest długie, masywne i zwęża się ku tyłowi. W odróżnieniu od wielu innych ryb chrzęstnoszkieletowych, u przedstawicieli tego gatunku spłaszczony łeb jest tępo zakończony.

Już sama nazwa gatunkowa wskazuje na najbardziej charakterystyczną cechę rekina wielkogębowego. Na przodzie pyska ryby znajduje się nieproporcjonalnie duży otwór gębowy, zaopatrzony w duże, mięsiste wargi. Powyżej górnej znajdują się podłużne nozdrza i spore, okrągłe oczy z okrągłymi źrenicami. Gałki oczne są wyposażone w fałdy półksiężycowe, ale nie mają błony migawkowej. Za oczami zlokalizowane są niewielkie otwory skrzelowe (tzw. tryskawki).

Zęby

Szczęka i żuchwa są usiane ok. pięćdziesięcioma rzędami niewielkich zębów, przy czym należy podkreślić, że jedynie pierwsze trzy pozostają funkcjonalne. Uzębienie rekina wielkogębowego jest heterodontyczne. Zęby z przodu pyska są ostre i mają prosty, stożkowaty kształt. Te zlokalizowane po bokach są większe i haczykowate. Z tyłu znajdują się płaskie zęby z dużą podstawą. W tym miejscu warto wspomnieć, że samice mają mniej zębów niż samce.

W pysku ryby znajduje się duży język. Pokrywają go niewielkie, ale ostre zęby. Są to tzw. zęby śluzowe.

Płetwy

Pierwsza płetwa grzbietowa ma romboidalny kształt i jest dość niska. Druga, zlokalizowana za płetwami brzusznymi, jest jeszcze niższa, ale ma dość szeroką podstawę. Co ciekawe, u rekina wielkogębowego nie występuje wyraźny międzygrzbietowy łuk.

Płetwy piersiowe, znajdujące się za ostatnią parą szczelin skrzelowych, są długie i szerokie. Mają prosty kształt, a ich zakończenia są wyraźnie zaokrąglone. Ich budowa jest dobrze dostosowana do zwyczajów żywieniowych rekina wielkogębowego. O ile większość szybko pływających żarłaczy jest wyposażona w sztywne płetwy piersiowe, to u przedstawicieli gatunku Megachasma pelagios narząd ten jest elastyczny i mobilny. Ta właściwość sprawia, że ciało rekina pozostaje stabilne przy niewielkich prędkościach i przekłada się na zwrotność i dynamiczność ruchów pionowych.

Trójkątna płetwa odbytowa jest niska i ma trójkątny kształt. Duża płetwa ogonowa jest natomiast heterocerkiczna i asymetryczna. Jej górny (dłuższy) łuk jest zaopatrzony w fałd skórny poprzedzony wyraźnym wcięciem.

Łuski

Skóra rekina wielkogębowego jest pokryta łuskami plakoidalnymi. Te zlokalizowane na grzbiecie są jasnoszare, ciemnoszare, brunatne lub ciemnoniebieskie. Boki ciała i część brzuszna są jaśniejsze od grzbietu. U większości osobników te obszary mają barwę białą lub srebrzystą, ale u niektórych spód pyska przybiera kolor czerwony lub różowy.

Między szczęką a górną wargą występuje biały płat skóry, widoczny w momencie wysunięcia szczęki i żuchwy. Naukowcy są zdania, że pełni on rolę wabika w głębokich wodach, ale nie można wykluczyć, że narząd ten służy też do komunikacji wewnątrzgatunkowej.

Rozmiary i masa

Samice rekina wielkogębowego są nieco większe od samców. Największy okaz wyłowiono 6 września 2013 roku, u wschodnich wybrzeży Japonii. Rekordowa samica mierzyła 577 cm długości. Największy samiec został wyłowiony 21 lutego 1998 roku, u wybrzeży Filipin (w wodach Macajalar Bay). Ten osobnik mierzył 549 cm długości. Najmniejszy poznany okaz mierzył zaledwie 177 cm długości.

Istnieją doniesienia o znacznie większych (bo mierzących ponad 6 metrów, a nawet 7,6 metra) osobnikach. Należy jednak stanowczo podkreślić, że te informacje nigdy nie doczekały się oficjalnego potwierdzenia. Przeciętna masa ciała dorosłego rekina wielkogębowego zamyka się w przedziale od 600 do niemal 900 kg. Najcięższy potwierdzony okaz ważył 1215 kg.

Czym żywią się rekiny wielkogębowe?

Megachasma pelagios jest jednym z trzech poznanych rekinów planktonożernych (obok rekina wielorybiego i długoszpara). Jego dieta składa się przede wszystkim z małych gatunków szczętek (głównie z gatunków Euphausia pacifica, Thysanopoda pectinata i Nematoscelis difficilis). Do jego wielkiej paszczy trafiają także widłonogi, czasami również meduzy i niewielkie ryby kostnoszkieletowe.

Podążając za krylem, rekiny wielkogębowe migrują pionowo. W ciągu dnia przebywają w głębokich wodach, a nocą zbliżają się do powierzchni. Megachasma pelagios nie zasysa pokarmu, a pobiera go za pomocą dynamicznej filtracji, pływając z otwartym pyskiem. Takie wnioski wysnuto na podstawie badań chrząstki gnykowej, bo dotąd nie udało się zaobserwować momentu żywienia przedstawicieli tego gatunku.

Gdzie żyją rekiny wielkogębowe?

Obszar występowania rekina wielkogębowego pokrywa się z obszarem występowania rekina wielorybiego. Przedstawiciele tego gatunku żyją w tropikalnych i subtropikalnych wodach Pacyfiku, Atlantyku i Oceanu Indyjskiego.

Najwięcej osobników zaobserwowano w wodach Morza Wschodniochińskiego, Południowochińskiego. Japońskiego, Celebes i wzdłuż Rowu Filipińskiego. We wschodniej części Oceanu Spokojnego rekiny wielkogębowe są widywane u wybrzeży Ekwadoru, Meksyku i Kalifornii. Występują także w wodach południowej Brazylii, Senegalu, Południowej Afryki, Jawy, Sumatry, Sri Lanki i południowo-zachodniej Australii.

Siedliska

Rekiny wielkogębowe najczęściej przebywają na głębokości od 120 do 160 metrów. Potrafią jednak nurkować znacznie głębiej. Zdaniem naukowców, przedstawiciele tego gatunku mogą schodzić na 600, a nawet na 1000 metrów.

Migracje

Niewiele wiadomo na temat zwyczajów migracyjnych tych ryb. Najprawdopodobniej rekiny wielkogębowe przemierzają duże odległości w poszukiwaniu pokarmu (co jest charakterystyczne dla dwóch pozostałych rekinów planktonożernych).

Rozmnażanie i cykl życiowy

Te dwa obszary życia rekinów wielkogębowych wciąż pozostają najsłabiej poznanymi. Okres godowy tych ryb najprawdopodobniej trwa cały rok, choć nie można wykluczyć, że zależy od obszaru występowania.

U dwoch samców przebadanych w rejonie Kalifornii, w listopadzie 1984 roku i październiku 1990 roku, stwierdzono ślady niedawnej kopulacji. Sugeruje to, że okres reprodukcyjny osobników zamieszkujących ten rejon przypada na miesiące jesienne. Rekiny występujące u wybrzeży Japonii najprawdopodobniej rozmnażają się w miesiącach wiosennych, a okazy żyjące w pobliżu Filipin – w zimowych.

Sposób rozmnażania

Narządem kopulacyjnym samców jest pterygopodium, powstałe w następstwie prętowatego wydłużenia ku tyłowi wewnętrznej części obu płetw brzusznych. U samic w miejscu złączenia płetw brzusznych obok kloaki występuje wagina. Narząd ten prowadzi do podwójnej macicy.

Jajożyworodność

Naukowcy przez długi czas sądzili, że rekiny wielkogębowe, podobnie jak inne lamnokształtne, są lecytomorficznie żyworodne (jajożyworodne). Potwierdzenie tej tezy otrzymali w listopadzie 2023 roku, gdy morze wyrzuciło na filipińską plażę dwa martwe osobniki, w tym ciężarną samicę. Po rozcięciu jej brzucha okazało się, że nosi w sobie sześć wyklutych młodych, mierzących po kilkadziesiąt centymetrów.

Nasz ekspert