Rodzaje wulkanów – jak się je dzieli ze względu na aktywność i budowę?

W tym artykule:

1. Rodzaje wulkanów
2. Rodzaje lawy
3. Typy działalności wulkanicznej

Nie można kojarzyć wulkanów wyłącznie z charakterystycznym stożkiem, bo te struktury geologiczne mogą przybierać różnorakie formy. W tym kontekście, należy przyjąć, że wulkan to po prostu miejsce na powierzchni Ziemi, z którego wydobywają się produkty wulkaniczne. Przyjrzyjmy się temu nieco bliżej.

Zanim dokładnie omówimy poszczególne rodzaje wulkanów, warto w skrócie odpowiedzieć na ważne pytanie - jak powstaje wulkan? Ten proces można podzielić na dwa etapy, z których jeden zachodzi pod powierzchnią, a drugi - na powierzchni Ziemi. Mowa o plutonizmie, czyli zjawiskach związanych z powstawaniem, zastyganiem i przemieszczaniem magmy, oraz o wulkanizmie, czyli procesach, w wyniku których dochodzi do punktowego wydobywania się produktów wulkanicznych (ciekłych, stałych i gazowych).

Najwyższy wulkan - rekordowe wysokości w Europie i na świecie

Ile metrów mierzy najwyższy wulkan na świecie? Niektóre stożki są tak olbrzymie, że pod względem wysokości, zaczynają "deptać po piętach" najwyższym górskim szczytom.

To właśnie magma (upłynnione skały), która przesuwa się ku górze i nie zastyga w szczelinach skalnych, rozpoczyna proces tworzenia charakterystycznych struktur. Dzieła dopełnia wydobywająca się na powierzchnię lawa. Jeżeli komora wulkaniczna (miejsce pod powierzchnią, w którym gromadzi się magma) jest bardzo duża, a eksplozja wynikająca ze znacznego nagromadzenia magmy - potężna, powstają superwulkany. Tak w skrócie wyglądają procesy powodujące zjawiska wulkaniczne.

Jak to się ma do rodzajów wulkanów? Spieszymy z odpowiedzią.

Rodzaje wulkanów

Mówiąc o rodzajach wulkanów, pod uwagę należy brać nie tylko ich kształt, ale także rodzaj erupcji i aktywność. Najogólniejsza klasyfikacja ma związek z rodzajem lawy oraz erupcji i przewiduje podział wulkanów na:

Wulkany we Włoszech - które z nich warto zobaczyć?

Wulkany we Włoszech stanowią nie lada gratkę dla osób odwiedzających ten piękny kraj. Które z nich warto zobaczyć? Zapraszamy na wycieczkę szlakiem najciekawszych włoskich wulkanów.

• typ hawajski - do wylewu ruchliwej lawy dochodzi przy względnie spokojnej aktywności gazowej, jednak drobne wytryski ciekłej lawy mogą być wyrzucane z jeziora lawowego w trakcie gwałtownego wydobywania się gazów. Poszczególne krople często zastygają w powietrzu, tworząc w ten sposób szkliste formy, znane jako włosy Pele,
• typ islandzki - jest to wulkan typu wylewowego. W tym przypadku, rzadka lawa wypływa długimi szczelinami i przemieszcza się na duże odległości,
• typ Vulcano - ten rodzaj wulkanów charakteryzuje się lepką lawą, która zastyga na powierzchni między kolejnymi wybuchami. Pod zastygłą skorupą gromadzą się gazy, które wybuchają ze znaczną gwałtownością. Zjawiskom tym towarzyszą ciemne chmury wulkaniczne, gromadzące się nad kraterem,
• typ strombolijski - charakteryzuje się niezbyt ruchliwą lawą, która styka się z powietrzem już w kraterze. eksplozjom, które osiągają niemal ciągły rytm, towarzyszy gwałtowne ujście gazów. Zakrzepnięta lawa wydostaje się na zewnątrz pod postacią bomb wulkanicznych,
• typ peleeański - to wulkany z lawą o znacznej lepkości, które wybuchają gwałtownie. Pod wpływem znacznego ciśnienia gazów, lawa wypływa ruchliwymi potokami,
• typ wezuwiański - ten rodzaj wulkanów charakteryzują niezwykle gwałtowne wybuchy, gwałtowniejsze niż w przypadku typów Vulcano i strombolijskiego. Silne eksplozje następują po dość długich okresach ograniczonej aktywności. Gdy do tego dochodzi, kanał wulkaniczny opróżnia się do znacznej głębokości, lawa wznosi się na dużą wysokość, a popioły opadają na duży obszar.

Rodzaje lawy

Z powyższego opisu wynika, że poszczególne typy charakteryzują się innym rodzajem lawy. Różnice, o których mowa, są widoczne przede wszystkim w lepkości i zawartości gazów. Pod tym względem, lawę dzielimy na następujące typy:

Erupcje wulkanów mogły doprowadzić do upadku chińskich dynastii

Naukowcy rzucili światło na nieznany do tej pory wpływ wulkanicznych erupcji na historię świata.

• aa - jest to lawa bazaltowa, która charakteryzuje się znaczną lepkością i powolnym spływaniem. Występują w niej duże pęcherze gazu. Gdy dochodzi do ich pęknięcia, strumień dzieli się na mniejsze odnogi o poszarpanej powierzchni,
• poduszkowa - lawa charakterystyczna dla wulkanów podwodnych. Zastyga błyskawicznie, a gdy do tego dochodzi, tworzy formy przypominające poduszkę,
• pahoehoe - ten rodzaj lawy jest typowy dla wulkanów występujących na Islandii i Hawajach. Charakteryzuje się gęstą strukturą z licznymi, drobnymi pęcherzykami gazu.

Rodzaj lawy wynika bezpośrednio z typu magmy, która gromadzi się w komorze wulkanicznej. Jeżeli ma odczyn kwaśny, a w jej składzie występuje znaczna zawartość dwutlenku krzemu, przyjmuje ona gęstą formę. Z kolei magma o odczynie zasadowym jest uboga w dwutlenek krzemu i przez to przybiera formę płynną. Magma decyduje nie tylko o rodzaju erupcji, ale także o kształcie wulkanu.

W miejscach, gdzie w komorze wulkanicznej gromadzi się gęsta magma, powstają wulkany stożkowe. Wydobywająca się lawa płynie powoli i zastyga po pokonaniu niewielkiej odległości. Gdy dochodzi do erupcji, następuje wyrzut znacznych ilości materiału piroklastycznego, który osadza się na stygnącej lawie. W ten sposób powstają kolejne warstwy, przyjmujące charakterystyczną formę stożka, który powiększa się wraz z każdym kolejnym wybuchem.

W miejscach, w których ognisko magmowe gromadzi rzadki, płynny materiał o odczynie zasadowym, powstają wulkany tarczowe. W momencie erupcji, lawa szybko rozpływa się po całej dostępnej powierzchni. W rezultacie, powstaje niska forma o łagodnych zboczach. Należy podkreślić, że w chwili wybuchu, z wulkanu wydobywa się przede wszystkim lawa i tylko niewielkie ilości popiołów i pyłów. Z tego względu, rodzaj tarczowy składa się przede wszystkim z zastygłych produktów płynnych.

Klasyfikacja wulkanów pod względem kształtu przewiduje także podział na kolejne typy, do których zaliczają się:

• wulkany szczelinowe (linearne) - w tym przypadku, produkty wulkaniczne wydobywają się przez podłużne szczeliny, najczęściej przez ryfty znajdujące się na oceanicznym dnie,
• wulkany powierzchniowe (arealne) - powstają w chwili, w której magma dochodzi do powierzchni Ziemi nie przez kanał lub szczelinę, a przez całą powierzchnię. Proces ten może być następstwem przetopienia skał nadległych lub przedarcia się magmy na znacznym obszarze.

Typy działalności wulkanicznej

Kolejna klasyfikacja przewiduje podział wulkanów ze względu na typ działalności wulkanicznej. W tym zakresie, rozróżniamy następujące rodzaje:

• wulkany efuzywne - nazywane też wylewnymi, powstają w następstwie wydobycia się płynnej lawy zasadowej lub obojętnej. Erupcja wulkanu efuzywnego nie ma gwałtownego charakteru. Lawa podnosi się stopniowo i gdy osiągnie poziom krateru, wylewa się na znaczne odległości,
• wulkany eksplozywne - powstają w momencie erupcji gęstej lawy o odczynie kwaśnym. Wybuch ma charakter gwałtowny, a jego siła jest tym większa, im dłużej wulkan pozostawał nieaktywny,
• stratowulkany - to wulkany mieszane. Powstają w wyniku erupcji, której towarzyszy wydobywanie się lawy i materiału piroklastycznego.

Ostatnia klasyfikacja przewiduje podział wulkanów ze względu na aktywność. Pod tym względem, należy rozróżniać następujące typy:

Wulkany na Islandii - ciekawostki i atrakcje turystyczne, które warto zobaczyć

Jakie atrakcje oferuje Islandia? Wulkany to tylko jedna z wielu propozycji, jakie czekają na przyjezdnych.

• wulkany czynne - wykazują aktywność poprzez wyziew gazów, wypływ lawy lub wyrzut materiału piroklastycznego. Aby wulkan mógł być sklasyfikowany jako czynny, musi przejawiać aktywność przynajmniej raz na 10 tys. lat,
• wulkany wygasłe - to wulkany zachowujące swoją formę, które nie przejawiają żadnej działalności wulkanicznej, a źródła historyczne nie wskazują na jego aktywność,
• wulkany drzemiące - to wulkany, które przejawiały swoją aktywność w ciągu ostatnich 10 tys. lat, ale obecnie nie towarzyszy im żadna działalność wulkaniczna, a szanse na erupcję są określane jako niewielkie.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.