Rośliny Amazonii – odkryj co stanowi florę dżungli amazońskiej

W tym artykule:

1. Klimat w Amazonii
2. Rośliny Amazonii – Bertholletia excelsa
3. Victoria amazonica
4. Rośliny Amazonii – Ceiba pentandra
5. Rośliny Amazonii – Dinizia excelsa
6. Rośliny Amazonii – Heliconia episcopalis
7. Rośliny Amazonii – Orchis
8. Hevea brasiliensis
9. Chelyocarpus ulei
10. Ananas comosus

Czy wiesz, że obszar Amazonii jest ponad 20-krotnie większy niż terytorium Polski? Ten niezwykły biom, położony w dorzeczu najdłuższej rzeki świata, rozciąga się w granicach 9 państw:

• Brazylii,
• Ekwadoru,
• Boliwii,
• Peru,
• Gujany,
• Gujany Francuskiej,
• Surinamu, Kolumbii,
• Wenezueli.

Amazonia zajmuje powierzchnię przekraczającą 7 mln. km². Aż 5,5 mln. km². Puszczy Amazońskiej pokrywa las deszczowy. Nie należy zatem dziwić się, że mówimy tu o najbardziej zróżnicowanym biologicznie obszarze na Ziemi. Na kilometr kwadratowy amazońskiego lasu przypada ok. 90 tys. ton żywej biomasy, na którą składają się tysiące gatunków roślin. Do tej pory naukowcy opisali ponad 400 tys. występujących tam gatunków, a nie ulega wątpliwości, że wiele wciąż jeszcze czeka na odkrycie.

Klimat w Amazonii

Tak duża różnorodność gatunkowa jest zasługą tamtejszego klimatu. W Puszczy Amazońskiej właściwie nie występują pory roku. Panuje tam wilgotny klimat równikowy, dla którego charakterystyczna jest wysoka suma opadów i taka sama średnia wartość rocznych temperatur. Opady atmosferyczne w Amazonii rozkładają się dość równomiernie w ciągu roku, a ich suma zamyka się w przedziale od 2000 do 4000 mm. Częstym zjawiskiem są deszcze zenitalne, czyli powstające w następstwie odparowania wody i skroplenia pary wodnej. Także temperatura, osiągająca średnią wartość 25-28 stopni Celsjusza, jest wyrównana w ujęciu rocznym.

Lasy deszczowe Amazonii dzielą się na piętra. Najwyższe tworzą korony wysokich drzew, przerastające o ok. 10 m sklepienie lasu. Panuje tam dość specyficzny klimat (suchy i wietrzny), który jest determinowany przez silne nasłonecznienie. Niższe piętro tworzą zwarte korony niższych drzew, osiągających wysokość do 45 m. Najniższe piętro, czyli podszycie, jest wyjątkowo skąpe pod względem występującej tam flory. Nic dziwnego, bo zwarta struktura wyższych pięter przepuszcza do podszycia zaledwie 1 proc. światła słonecznego. Nieco odmienne warunki panują w obszarach górskich. Jest tam nieco niższa temperatura, a wiatr jest silniejszy. To sprawia, że występujące tam drzewa są niższe, a podszycie – wyraźnie gęstsze.

Puszcza Białowieska. Skarb polskiej natury

Pobudza wyobraźnię turystów z Europy Zachodniej. Tam pierwotne lasy zostały setki lat temu wycięte i zmienione w pola uprawne. Puszcza Białowieska to dom dla dziesiątek tysięcy gatunków ro...

Co rośnie w Amazonii? Przyjrzyjmy się z bliska kilku interesującym gatunkom.

Rośliny Amazonii – Bertholletia excelsa

Flora Amazonii najbardziej kojarzy się z wielkimi drzewami. Jednym z nich jest Bertholletia excelsa, czyli orzesznica wyniosła. Ten gatunek z rodziny czaszniowatych występuje niemal na całym obszarze Puszczy Amazońskiej, ale najliczniej w Boliwii, Peru i północnych oraz zachodnich stanach Brazylii.

Potężne, wiecznie zielone drzewo osiąga do 50 m wysokości. Jego naprzeciwległe liście mają 60 cm długości i 15 cm szerokości. W ujęciu ekonomicznym i społecznym, najcenniejsze są jego owoce. Torebki o kształcie wydłużonym lub kulistym osiągają masę do 2 kg, a w ich zdrewniałej owocni mieści się do 24 nasion, których kształt przypomina segmenty cytrusów. Nasiona, o których mowa, są znane na całym świecie jako orzechy brazylijskie. Pozyskuje się je z dziko rosnących drzew, co jest dla nich największym zagrożeniem, tuż obok degradacji środowiska naturalnego. Intensywna eksploatacja sprawia, że proces naturalnej regeneracji dzikich okazów jest znacząco utrudniony.

Victoria amazonica

Kolejna niezwykła roślina na naszej liście to Victoria amazonica, czyli wiktoria amazońska (nazywana także wiktorią królewską). Ta bylina z rodziny grzebieniowatych jest jedną z najbardziej charakterystycznych roślin wodnych. Rdzenni mieszkańcy tamtejszych terenów nazywają ją „talerzami wodnymi”. Trzeba przyznać, że to określenie niezwykle trafnie opisuje jej wygląd.

Jej pływające liście osiągają średnicę dochodzącą do 400 cm i charakteryzują się ogromną wypornością. Z zewnątrz mają intensywnie zielony kolor, z kolei część spodnia jest czerwona i pokryta kolcami. Ich brzegi są wywinięte. Ten mechanizm chroni je przed zalewaniem i w konsekwencji – przed zaburzeniem wymiany gazowej.

Spodnia część każdego liścia jest zaopatrzona w listewki (składające się z napowietrzonej tkanki) układające się w charakterystyczne użebrowanie. Ten element służy wzmocnieniu blaszki liściowej i chroni ją przed uszkodzeniem.

Przyglądając się wiktorii amazońskiej, można odnieść wrażenie, że jej liście unoszą się nie na wodzie, a nad wodą. Wynika to z faktu, że pod każdym z nich zbierają się gazy wydzielane przez roślinę, które rzeczywiście unoszą je nieznacznie nad lustrem.

Rośliny Amazonii – Ceiba pentandra

Następny interesujący gatunek jest przedstawicielem rodziny ślazowatych. Ceiba pentandra, czyli drzewo kapokowe (określane także jako puchowiec pięciopręcikowy) osiąga do 70 m wysokości, a średnica jego pnia to 3 m.

Skąd wzięła się ta osobliwa nazwa? Ceiba pentandra rodzi dorodne owoce o kształcie przypominającym stożkową torebkę, które są wypełnione nasionami otoczonymi puchem. Składa się on z celulozy i ligniny. Jest lekki, sprężysty i może długo unosić się na wodzie. Ta właściwość sprawiła, że już w XIX wieku był on wykorzystywany do produkcji kamizelek ratunkowych.

Ogromne wrażenie robią nie tylko niezwykłe owoce puchowca pięciopręcikowego, ale także jego pokrój. Potężne drzewo ma rozłożystą koronę, a jego pień, pokryty kolcami, jest zaopatrzony w masywne korzenie podporowe. Już na pierwszy rzut oka nasuwa skojarzenia z drzewami domami przedstawionymi w filmie „Avatar”. Warto jednak podkreślić, że kulturowe znaczenie „kapokowca” nie ogranicza się do czasów współczesnych. Dla Majów było to święte drzewo, a potwierdza to motyw kolców utrwalany na wielu przedmiotach rytualnych i codziennego użytku.

Rośliny Amazonii – Dinizia excelsa

Roślinność w Amazonii zaskakuje swoją potęgą i monumentalnością. W tym temacie, absolutnym rekordzistą jest Dinizia excelsa – przedstawiciel rodziny bobowatych.

Jeszcze nie tak dawno temu sądzono, że ten gatunek może osiągać do 60 metrów wysokości i średnicę pnia wynoszącą 3 metry. W 2019 roku okazało się, że wcześniej odkrytym okazom sporo brakowało do największych.

Ekspedycja, której przewodzili Diego Armando da Silva i Eric Goirgens, wyruszyła do północno-wschodniej Amazonii, by przekonać się, czy zdjęcia, które kilka lat wcześniej wykonano techniką lotniczego skanowania laserowego, rzeczywiście przedstawiają faktyczny obraz obszaru w pobliżu rzeki Jari. W rezultacie udało się odszukać 15 ogromnych drzew z gatunku Dinizia excelsa, których wysokość przekraczała 70 m. Rekordowy okaz mierzył 88,5 m, a zmierzony obwód jego pnia wyniósł 5,5 m.

Rośliny Amazonii – Heliconia episcopalis

Jedną z piękniejszych roślin w Amazonii jest Heliconia episcopalis – przedstawiciel rodziny helikoniowatych. Roślina osiąga do 2 m wysokości, a tym, co wyróżnia ją najbardziej, jest okazały kwiatostan. Składa się z płaskich, wzniesionych kwiatów o pięknej żółto-czerwonej barwie. Heliconia episcopalis jest tak atrakcyjna, że w krajach, w których panuje gorący i wilgotny klimat, hoduje się ją jako roślinę ozdobną.

Rośliny Amazonii – Orchis

Tę roślinę zna niemal każdy, ale nie wszyscy wiedzą, że ten piękny kwiat występuje w Amazonii. Orchis, czyli storczyk, w amazońskich lasach jest klasyfikowany jako epifit, czyli roślina rosnąca na gałęziach lub pniach drzew, która jednocześnie nie jest pasożytem. Dla niewielkich storczyków, to po prostu kwestia przetrwania – rośliny wspinają się po pniach, by dotrzeć do światła słonecznego, które niemal nie dochodzi do niższych partii lasu.

Hevea brasiliensis

W kontekście ekonomicznym, jedną z najważniejszych roślin Amazonii jest Hevea brasiliensis, czyli kauczukowiec brazylijski. Z kory 30-metrowego drzewa pozyskiwany jest sok mleczny, który zawiera do 40 proc. naturalnego kauczuku. Rdzenni mieszkańcy lasów deszczowych korzystali z właściwości tej substancji już w dawnych czasach, używając jej do uszczelniania łodzi i naczyń. Wykorzystanie kauczukowca na skalę przemysłową nastąpiło dopiero w XIX wieku.

Chelyocarpus ulei

Rośliny Amazonii to także palmy. Jednym z gatunków występujących w tamtejszych lasach (głównie w zachodniej części Amazonii) jest Chelyocarpus ulei. Osiąga wysokość do 8 metrów, jednak wypada podkreślić, że wiele okazów nie przekracza jednego metra. Charakteryzuje się rozłożystymi liśćmi w kształcie wachlarza.

Ananas comosus

Naszą listę zamyka roślina obradzająca w egzotyczne owoce, które są znane i lubiane na całym świecie. Ananas comosus, czyli ananas jadalny, w stanie dzikim rośnie w Brazylii. Osiąga do 150 cm wysokości. Ma długie, sztywne liście z ostrymi zakończeniami i fioletowo-czerwony kwiatostan. Jego owocem jest najczęściej beznasienna jagoda, zrośnięta z mięsistą osią kwiatostanu i przykwiatowymi liśćmi.

Warto wiedzieć, że ananas jadalny jest także rośliną leczniczą. Z jej owocostanu łodygi pozyskiwana jest bromelina – mieszanina 5 enzymów proteolitycznych o działaniu przeciwobrzękowym, przeciwzapalnym i antyagregacyjnym.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.