Rzeka jako osoba? To udało się w Nowej Zelandii i Indiach. Czy nasza Odra też uzyska osobowość?

W tym artykule:

1. Rzeka Whanganui jako pierwsza została osobą
2. Inne przykłady osobowości prawnej przyrody
3. Czy rzeka Odra uzyska osobowość prawną?
4. Millennium Docs Against Gravity 2024

„Nadanie Odrze osobowości prawnej oznacza, że zyskałaby zdolność sądową, a zatem mogłaby stać się stroną postępowania. Obecnie Odra nie posiada swojej reprezentacji, nikt nie może zająć stanowiska w jej sprawie, i nikt nie może podjąć się jej obrony” – piszą aktywiści na stronie „Apelujemy o uznanie Odry za osobę prawną”. Pod apelem podpisało się ponad 14 tys. osób.

Jak rzeka może zostać osobą? M.in. o tym opowiada film „Jestem rzeką, rzeka jest mną” (I Am The River, The River Is Me, reż. Petr Lom). W 2017 roku rzeka Whanganui w Nowej Zelandii – jako pierwsza na świecie – uzyskała osobowość prawną.

Rzeka Whanganui jako pierwsza została osobą

Whanganui to jedna z najdłuższych rzek w Nowej Zelandii. Mierzy blisko 300 km. Nowozelandzcy Maorysi starali się o nadanie rzece wyjątkowego statusu od 1873 roku. Uznają ją za żywą istotę i swojego przodka. Odzwierciedla to porzekadło w ich języku: „Ko Au Te Awa, Ko Te Awa Ko Au”. Czyli właśnie „Jestem rzeką, rzeka jest mną”.

Jednym z bohaterów filmu pod tym tytułem jest przywódca plemienia Maorysów – Ned Tapa. Podczas spływu kajakowego rzeką opowiada o więzi, jaka łączy z nią jego lud. – Jesteśmy niepodzielni, powiązani ze sobą – mówi. Maorysi identyfikują się nie tylko poprzez imiona i nazwę plemienia, ale też poprzez nazwę swojej góry i rzeki. Przebywanie nad wodą i na wodzie przywraca Maorysom równowagę, odnawia ich mauri – niewidzialną siłę życiową.

15 marca 2017 roku Whanganui uzyskała osobowość prawną. Dotyczy ona wszystkich jej części fizycznych (a więc np. dopływów) i metafizycznych (wierzeń z nią związanych). Maorysi i rząd Nowej Zelandii wyznaczają po jednym jej opiekunie. Na rzece wciąż można budować elektrownie wodne i realizować inne projekty komercyjne. Wymaga to jednak zgody opiekunów. – Nie jesteśmy właścicielami rzeki. My tylko jej pilnujemy – podkreśla Ned Tapa. Efekty to jego zdaniem m.in. znaczna poprawa czystości wody w Whanganui.

Inne przykłady osobowości prawnej przyrody

Whanganui nie była pierwszym fragmentem przyrody uznanym za osobę. Precedens miał miejsce w 2014 r., również w Nowej Zelandii. Wówczas osobowość prawną zyskał teren znany wcześniej jako park narodowy Te Urewera. Po maorysku oznacza to „spalonego penisa”.

Od 2017 r. status osoby uzyskały inne obszary. Oto przykłady:

• nowozelandzka góra Taranaki,
• rzeki Ganges i Jamuna w Indiach,
• rzeka Magpie w Kanadzie,
• dorzecze rzeki Atrato w Kolumbii.

To zachęciło organizatorów podobnych inicjatyw na całym świecie. – Dbajcie o swoją wodę dla siebie i dla swoich dzieci. Posłuchajcie swojej rzeki, nawiążcie z nią kontakt – apeluje Ned Tapa.

Czy rzeka Odra uzyska osobowość prawną?

W lipcu 2022 roku pierwsi wędkarze zaobserwowali, że w Odrze znajdują śnięte ryby. Martwych zwierząt codziennie było coraz więcej. Odrę dotknęła katastrofa ekologiczna na niespotykaną wcześniej skalę. Zginęło ponad 360 ton ryb.

„Sytuacja na rzece pogarszała się latami. Już w 2015 roku informowano o alarmującym tempie wzrostu zanieczyszczenia rzeki. Niestety, wciąż nie podjęto działań w celu zapewnienia rzece potrzebnej ochrony prawnej” – czytamy na stronie Osoba Odra. Dlatego powstała inicjatywa, by Odrę uznać za osobę prawną.

Jakie byłyby tego konsekwencje? Rzeka uzyskałaby „prawa do czynności prawnych i reprezentacji podobnych do tych, które należą się osobie nieletniej, albo nieprzytomnej, która nie może bronić się sama”. Nadal jednak moglibyśmy z niej korzystać, podobnie jak mieszkańcy Nowej Zelandii.

Millennium Docs Against Gravity 2024

Film „Jestem rzeką, rzeka jest mną” będzie można premierowo zobaczyć w podczas festiwalu Millennium Docs Against Gravity. To już 21. edycja największego polskiego festiwalu filmowego. Odbędzie się on w dniach 10–19 maja 2024 r. w kinach w 8 polskich miastach (Warszawa, Wrocław, Gdynia, Poznań, Katowice, Łódź i Bydgoszcz) oraz od 21 maja do 3 czerwca online na mdag.pl.

„National Geographic Polska" jest patronem medialnym festiwalu Millennium Docs Against Gravity.