Wciąż zaskakują surową pięknością. Sawanny – poznaj zamieszkujące je zwierzęta i roślinność

Gdzie występują i jak powstają sawanny?

Co to jest sawanna? Najkrócej rzecz ujmując, jest to formacja trawiasta, występująca na Ziemi w strefie między zwrotnikami Raka i Koziorożca. Sawanny występują w klimacie gorącym i suchym, gdzie wysokim temperaturom towarzyszą naprzemiennie okresy deszczowe.

Sawanny występują nie tylko w Afryce, gdzie obejmują istotną część kontynentu (pokrywają ok. 40-45% całej Afryki). Formacje te znajdują się także na innych kontynentach, tzn. w:

• Ameryce Południowej (zwłaszcza w dorzeczu Orinoko),
• Azji (występują na Półwyspach Indyjskim i Indochińskim oraz na Cejlonie),
• Australii (występują głównie w północnej i centralnej części kontynentu).

Sawanny powstały wskutek określonych warunków klimatycznych, panujących na danym obszarze. Powstawaniu sawann sprzyjają między innymi:

• niewielkie ilości opadów,
• okresowe zalania przez rzekę,
• działalność człowieka: zwłaszcza wypalanie lasów i roślin,
• wysokie temperatury.

Takie warunki klimatyczne (lub działalność człowieka) są korzystne dla rozwoju określonych formacji trawiastych, z niewielką ilością drzew i krzewów, czyli właśnie sawann.

Cechy sawanny

Cechą charakterystyczną sawann są dwie pory - deszczowa i sucha - występujące na tym obszarze w ciągu roku. W okresie suchym panuje bezchmurna pogoda, a temperatury są bardzo wysokie. Niekiedy dochodzi do pożarów.

Okres deszczowy charakteryzuje się z kolei dużą ilością opadów i nieco niższą temperaturą. Wówczas na tych obszarach mogą pojawić się nawet okresowe jeziora.

Okres suchy na sawannie może trwać od 3-4 do nawet 9 miesięcy w ciągu roku. W tym okresie nie występują opady lub są one znikome. Średnie temperatury przekraczają 30 stopni Celsjusza, a niekiedy sięgają nawet do +50 stopni.

Klimat sawanny sprawia, że tylko określone gatunki zwierząt i roślin - rzadko spotykane na innych obszarach - są w stanie tutaj przetrwać.

Sawanna: zwierzęta

Na sawannach można spotkać wiele gatunków zwierząt. Spora część z nich preferuje życie w stadach, co ułatwia im znalezienie pokarmu i przetrwanie.

Najbardziej znane gatunki zwierząt, zamieszkujących sawanny, to z pewnością:

• zebry: ssaki z rodziny koniowatych, występują głównie na obszarze południowo-wschodniej Afryki. Charakterystyczne dla zebr są białe paski na czarnej sierści. Ich głównym pokarmem są trawy,
• lwy: ssaki z rodziny kotowatych, zamieszkują różne kontynenty, w tym większą część Afryki. Jest zwierzęciem mięsożernym,
• gepardy: ssaki z rodziny kotowatych, uważane za najszybsze zwierzęta lądowe (w biegu mogą osiągnąć nawet 90 km/h). Należą do zwierząt drapieżnych,
• strusie: nielotne ptaki, zamieszkujące na sawannach, należą do największych z żyjących obecnie ptaków. Są zwierzętami stadnymi, odżywiającymi się pokarmem mieszanym,
• słonie: ssaki, największe współcześnie żyjące zwierzęta lądowe. Ich masa sięga niekiedy nawet 7 ton. Słonie żyją w grupach i są roślinożerne - preferują trawy, liście i owoce,
• bawoły: ssaki wołowate, żyjące w stadach i odżywiające się pokarmem roślinnym,
• antylopy: ssaki wołowate, zamieszkujące Afrykę i Azję. Najczęściej żyją w stadach, ich pokarmem są trawy,
• emu: nielotne ptaki z rodziny kazuarowatych, zamieszkujące Australię. Obok strusi uchodzą za największe obecnie żyjące ptaki na Ziemi. Żywią się owocami, owadami, trawami i nasionami,
• gazele: ssaki kopytne, zamieszkujące Afrykę i Azję. Są zwierzętami stadnymi, odżywiają się pokarmem roślinnym,
• hieny: ssaki drapieżne, żyjące w stadach, zamieszkują głównie Afrykę i Azję.

Ponadto na sawannach żyją oczywiście różne owady (mrówki, termity), gady (jaszczurki, węże) czy stada małp, przystosowane do życia w warunkach obszaru międzyzwrotnikowego.

Co rośnie na sawannie?

Sawanny porastają przede wszystkim sucholubne trawy, sięgające niekiedy nawet do 5 metrów wysokości. Stanowią one pożywienie dla różnych gatunków zwierząt. Poza tym na sawannach można napotkać liczne krzewy, a niekiedy także drzewa.

Roślinność występująca w obszarze międzyzwrotnikowym to m.in.:

• aloes,
• akacje,
• eukaliptusy,
• baobaby,
• palmy.

Wszystkie drzewa i krzewy na sawannie są doskonale przystosowane do panujących warunków środowiskowych. Nieliczne drzewa potrafią osiągać wielkie rozmiary i rozwijać sieć sięgających głęboko korzeni. Wiele roślin gromadzi wodę w swoich pniach. Obszar dolin rzecznych porastają z kolei lasy galeriowe.

Ludność sawanny

Na sawannach można spotkać nie tylko rośliny i zwierzęta, ale także ludzkie społeczności. Mieszkańcy terenów międzyzwrotnikowych prowadzą często koczowniczy tryb życia. Trudnią się polowaniami, zbieractwem, hodowlą i najczęściej skromną uprawą roli. Żywią się głównie mlekiem hodowanych zwierząt i mięsem. Mimo niesprzyjających warunków, rozwijają swoje społeczności i potrafią przetrwać w tym trudnym środowisku. W obszarach ze stałym dostępem do wody tworzą nawet wsie i miasteczka.

Mieszkańcy Sawanny borykają się jednak z wieloma trudnościami. Niesprzyjające są m.in.:

• suchy klimat: średnia temperatura na sawannach to ponad 30 stopni Celsjusza, jej mieszkańcy często zmagają się z brakiem wody pitnej,
• pustynnienie: skutkiem jest nieurodzaj i brak dostępu do pożywienia,
• choroby: głównie malaria, śpiączka afrykańska, choć ludność sawann jest też w szczególny sposób narażona na choroby przenoszone drogą płciową (np. AIDS),
• wojny domowe między plemionami.

Wszystkie te czynniki sprawiają, że przetrwanie na sawannie bywa bardzo trudne. W społecznościach często panuje bieda i głód. Na niekorzystne okoliczności narażone są zwłaszcza dzieci.

Osoby podróżujące do Afryki powinny pamiętać o powyższych zagrożeniach. Należy mieć na uwadze, że szczególnie niebezpieczne dla zdrowia mogą okazać się:

• kontakt z owadami, takimi jak mucha tse-tse czy komary (przenoszą one wiele chorób, m.in. malarię czy śpiączkę afrykańską),
• promieniowanie ultrafioletowe emitowane przez słońce,
• odwodnienie i zatrucia pokarmowe.