Skolopendra olbrzymia jest jadowita i świetnie poluje. Niektórych przeraża, inni hodują ją w domach

Spis treści:

1. Czy skolopendra jest stonogą?
2. Wielcy krewniacy skolopendry
3. Skuteczny drapieżnik
4. Tryb życia i zwyczaje skolopendry
5. Czy skolopendra olbrzymia może być niebezpieczna dla człowieka?
6. Skolopendra olbrzymia jako zwierzę domowe
7. Czy skolopendry żyją w Polsce?

Te doskonale przystosowane do środowiska zwierzęta to skuteczne i jadowite drapieżniki, ale także troskliwe matki. Ich segmentowane, długie ciało z kilkudziesięcioma odnóżami u niektórych budzi strach i obrzydzenie. Inni z powodzeniem trzymają je w domowych terrariach.

Czy skolopendra jest stonogą?

Skolopendry to bezkręgowce. Wraz z m.in. owadami, pajęczakami i skorupiakami należą do stawonogów. Bardziej szczegółowo – są wijami. Ciało wijów jest długie i segmentowane, posiadają one przynajmniej 4 pary odnóży.

W przypadku skolopendr jednak jest ich o wiele więcej. Nasza bohaterka ma 21 lub 23 segmenty tułowia i każdy z nich wyposażony jest w parę odnóży. Rekordziści wśród wijów, z podgromady krocionogów, mogą posiadać ponad tysiąc odnóży.

Potoczne określenie „stonoga” jak widać nie tylko nie jest przesadzone, ale czasem nawet zbyt łagodne. Jest także wobec wijów niewłaściwe. Stonogi to zupełnie inna grupa stawonogów, posiadająca (wbrew intuicji) znacznie mniej odnóży niż wije.

Wielcy krewniacy skolopendry

Skolopendra olbrzymia (Scolopendra gigantea) także jest rekordzistką, ale pod względem rozmiaru. To największy parecznik (podgromada wijów) na świecie. Co do tego faktu nie można mieć jednak absolutnej pewności. To gatunek występujący w lasach deszczowych Ameryki Południowej i być może na tych niedostępnych terenach żyją jeszcze większe, nieodkryte skolopendry.

Największym wijem w ogóle jest prawdopodobnie krocionóg olbrzymi, ale przerasta najdorodniejsze skolopendry tylko o 3 cm. Wielkość skolopendry olbrzymiej może dochodzić do 35 cm, przeważnie jednak nie przekracza 25.

Skuteczny drapieżnik

Skolopendra olbrzymia jest drapieżnikiem. Nie ogranicza się jednak do polowania na zwierzęta podobne sobie, np. inne stawonogi (owady, pajęczaki, wije). Potrafi dopaść także jaszczurki i małe gryzonie, a nawet ryby, nie mówiąc o ślimakach. Udokumentowano też przypadki skolopendr polujących na nietoperze oraz plądrujących ptasie gniazda.

Jednym z najbardziej charakterystycznych elementów jej ciała jest pierwsza para odnóży przekształconych w szczękonóża, zakończone kolcem wprowadzającym jad. To właśnie ta cecha uczyniła skolopendrę olbrzymią skutecznym myśliwym, zdolnym do polowania na niezwykłe jak na stawonoga ofiary. Jad skolopendry olbrzymiej zawiera kilka neurotoksycznych substancji, m.in. acetylocholinę. Większość małych zwierząt szybko ginie w wyniku ukąszenia.

Kluczem do sukcesu łowieckiego skolopendry olbrzymiej jest nie tylko silny jad, ale także strategia polowania. Stworzenie to jest mistrzem zasadzki – czai się w ukryciu i cierpliwie czeka. A gdy ofiara znajdzie się w zasięgu – atakuje, wbijając swoje szczękonóża w jej ciało i wstrzykując jad.

Tryb życia i zwyczaje skolopendry

Jak większość skolopendr również i ta olbrzymia jest aktywna głównie nocą. To zwierzęta skryte, żyjące w glebie, leśnej ściółce, pod kamieniami lub pniami drzew. Lubią miejsca ciemne i wilgotne, więc można je spotkać także w jaskiniach. To właśnie w jednej z jaskiń w Wenezueli zaobserwowano skolopendrę olbrzymią polującą na nietoperze.

W przypadku skolopendry olbrzymiej dość trudno odróżnić samce od samic. Samce nie posiadają narządu kopulacyjnego, pakieciki ze spermą pozostawiają na zewnątrz, a samica je przejmuje. Po zapłodnieniu, złożeniu jaj i wykluciu się młodych samica opiekuje się nimi do momentu usamodzielnienia. Małe skolopendry są prawie białe. Z wiekiem stopniowo przybierają barwę charakterystyczną dla dorosłych, zwykle ciemnobrązową z odcieniami czerwieni.

Czy skolopendra olbrzymia może być niebezpieczna dla człowieka?

To zwierzę jadowite, zatem odpowiedź jest twierdząca. Opisano tylko jeden przypadek śmierci po ukąszeniu skolopendry olbrzymiej i dotyczył on małego dziecka w Wenezueli. Naukowcy z podkreślają, że to wyjątek.

Ukąszenie skolopendry olbrzymiej jest jednak bardzo bolesne. Może spowodować gorączkę i opuchliznę tkanek wokół miejsca ugryzienia. Groźniejsza od samego ugryzienia może być wtórna infekcja bakteryjna lub wstrząs anafilaktyczny w przypadku uczulenia na jad.

Skolopendra olbrzymia jako zwierzę domowe

Skolopendry cieszą się sporą popularnością wśród indywidualnych hodowców. Wiele gatunków można z powodzeniem trzymać w domowych terrariach, a nawet rozmnażać. Skolopendra olbrzymia jest jednak rzadkością w handlu.

Dużo popularniejsza i łatwa do zdobycia także w Polsce jest Scolopendra subspinipes, gatunek pierwotnie występujący na tropikalnych obszarach Azji. Wielkością niewiele ustępuje naszej bohaterce, osiąga ponad 20 cm długości. I, podobnie jak ta olbrzymia, jest jadowita i prowadzi nocny, drapieżny tryb życia.

Czy skolopendry żyją w Polsce?

Skolopendra olbrzymia oczywiście nie występuje w Polsce. Ale opisano około 150 gatunków wijów żyjących na terenie naszego kraju. W tym 60 to pareczniki – gromada, do której należą skolopendry.

Najbliżsi krewni skolopendry olbrzymiej żyjący w Polsce to tylko dwa gatunki z rzędu skolopendrokształtnych. Oba nie mają nawet polskich nazw. Są to Cryptops hortensis oraz Cryptops parisi. Mimo, że mają kształt typowych skolopendr, są maleńkie – nie przekraczają 3 cm długości. C. hortensis można spotkać w całej Polsce, a C. parisi głównie w górach, na południu.

Nasza autorka

Magdalena Rudzka

Dziennikarka „National Geographic Traveler" i „Kaleidoscope". Przez wiele lat również fotoedytorka w agencjach fotograficznych i magazynach. Lubi podróże po nieoczywistych miejscach, mięso i wino.