Prawie nie mają oczu, za to świetnie słyszą. Ssaki żyjące pod ziemią fascynują naukowców

W tym artykule:

1. Zwierzęta przystosowane do życia pod ziemią
2. Kret europejski
3. Golec piaskowy
4. Piaskogrzeb przylądkowy
5. Puklerzniczek karłowaty
6. Kretowór południowy

Czy wiesz, że masa organiczna zwierząt glebowych przekracza masę organiczną gatunków żyjących na powierzchni? Podziemny świat dosłownie tętni życiem, a jego mieszkańcy w niezwykle istotny sposób wpływają funkcjonowanie świata nadziemnego. Zwierzęta glebowe, jak choćby dżdżownice, przetwarzają obumarłą materię roślinną w nieorganiczne związki niezbędne dla życia roślin. W podziemnym środowisku nie brakuje też zwierząt drapieżnych. Tę funkcję spełnia większość ssaków żyjących pod ziemią.

Zwierzęta przystosowane do życia pod ziemią

Dlaczego w toku ewolucji niektórzy przedstawiciele gromady Mammalia zdecydowali się zejść pod ziemię? Wynika to z faktu, że to pozornie niegościnne środowisko stanowi dobre miejsce do życia. Pokarmu jest tam pod dostatkiem, natomiast brakuje gatunków, które mogłyby zagrozić podziemnym ssakom. Co za tym idzie, mogą tam bezpiecznie rozmnażać się i wychowywać potomstwo. Podziemne środowisko zapewnia też schronienie przed ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi.

Pod ziemią można spotkać wiele rzędów ssaków. W glebie żyją m.in. przedstawiciele owadożerów, pancernikowców, gryzoni, afrosorkowców i kretoworokształtnych. Żeby przetrwać pod ziemią, zwierzęta te musiały wykształcić szereg specyficznych cech.

Które zwierzęta są stałocieplne? Sprawdź, na czym polega ta cecha

Zwierzęta stałocieplne wykształciły w toku ewolucji mechanizmy, które zapewniają im niebywałe zdolności adaptacyjne. W ich przypadku, temperatura ciała nie jest zależna od temperatury oto...

W środowisku, do którego nie dociera światło, zdolność widzenia ma marginalne znaczenie. Właśnie dlatego większość podziemnych gatunków ma małe, mocno uwstecznione oczy. Ważniejszą funkcję pełnią narządy węchu i słuchu. Te zmysły są silnie rozwinięte u ssaków żyjących pod ziemią.

Niektóre gatunki nie mają wykształconych uszu zewnętrznych, a ich otwory słuchowe są chronione cienkim fałdem skórnym. Ważną funkcję pełnią także włosy czuciowe (wibrysy), odbierające bodźce dotykowe i służące do aktywnego badania przestrzeni.

Charakterystyczne cechy ssaków żyjących pod ziemią to także specyficzna budowa anatomiczna. Większość gatunków żyjących pod ziemią charakteryzuje się wąską, silnie spłaszczoną czaszką z cienkimi łukami jarzmowymi. Ta cecha ułatwia im poruszanie się w podziemnych tunelach, które drążą przy pomocy silnie rozwiniętych, zwróconych na zewnątrz pazurów.

Kret europejski

Naszą listę ssaków żyjących pod ziemią otwiera gatunek, który występuje w niemal całej Europie i środkowej części Azji. Kret europejski jest gatunkiem pospolitym także w Polsce. Jedyny obszar naszego kraju, którego nie zamieszkuje, to szczytowe partie Tatr.

Przedstawiciel rzędu ryjówkokształtnych wykazuje świetne przystosowanie do życia pod ziemią. Jego uwstecznione oczy mają średnicę nieprzekraczającą 1 mm i nie są wrażliwe na światło. Uszy pozbawione małżowin zewnętrznych są chronione fałdem skórnym, który zapobiega przedostawaniu się ziemi do narządu słuchu. Silnie zbudowane łapy są zaopatrzone w masywne, skierowane do tyłu pazury, którymi zwierzę drąży tunele. Gęste futro kreta, nieprzepuszczające wody i ziemi, układa się w dowolnym kierunku, więc nie zwiększa oporu w trakcie poruszania się pod ziemią.

Kret europejski niemal całe życie spędza pod ziemią. Na powierzchnię wychodzi tylko w celu pozyskania trawy i liści, które w swoim gnieździe wykorzystuje jako wyściółkę. Siedlisko kreta składa się z części mieszkalnej (centralna komora z kulistym gniazdem) i łowieckiej. Gdy do tej drugiej dostanie się potencjalna ofiara (krety europejskie żywią się głównie bezkręgowcami), zwierzę natychmiast namierza ją dzięki wyczulonemu słuchowi i włosom czuciowym.

Golec piaskowy

Te nagie szczury uczą się mowy od matek. Udowodniły to dwuletnie badania

Golce piaskowe (Heterocephalus glaber), bo tak nazywają się te bezwłose i niemal ślepe gryzonie, są wyjątkowe z wielu względów. Nowe badania ujawniają jeszcze jedną ich cechę charakterys...

Golec piaskowy to kolejny ciekawy przedstawiciel grupy ssaków żyjących pod ziemią. Ten specyficzny gryzoń zamieszkuje pustynne obszary Afryki Wschodniej, od środkowej Somalii, przez środkową i wschodnią Etiopię, aż po centralne i wschodnie obszary Kenii i Dżibuti.

W odróżnieniu od kreta, golec piaskowy żywi się pokarmem roślinnym. W jego menu znajdują się przede wszystkim bulwy i korzenie. Swoją osobliwą nazwę zawdzięcza niemal zupełnie pozbawionej sierści skórze, w której nie występuje substancja P – neuroprzekaźnik odpowiedzialny za przewodzenie bodźców bólowych.

Inne charakterystyczne cechy tego gatunku to małe oczy zaopatrzone w grube powieki, wyraźnie zredukowane małżowiny uszne, wibrysy oraz rozbudowane górne i dolne siekacze.

Golce piaskowe niemal całe życie spędzają pod ziemią. Żyją w koloniach liczących do 250 osobników. To złożone struktury społeczne, w których za rozród odpowiada dominująca para. Reszta „rodziny” opiekuje się potomstwem, drąży tunele i zdobywa pożywienie.

Piaskogrzeb przylądkowy

Kolejny ssak żyjący pod ziemią także reprezentuje rząd gryzoni. Piaskogrzeb przylądkowy, bo o nim mowa, żyje w Afryce, a konkretnie – w pasach nadbrzeżnych Prowincji Przylądkowej Zachodniej i Wschodniej Republiki Południowej Afryki.

Tak jak w przypadku większości gatunków przystosowanych do życia pod ziemią, ogon, oczy i uszy piaskowca przylądkowego są mocno zredukowane. Ciało zwierzęcia jest pokryte grubą, wełnistą sierścią, sztywną i szorstką w okolicy pyska (chroni jamę ustną przed zanieczyszczeniem ziemią). Co ciekawe, w przypadku tego gatunku wibrysy są dość krótkie, a pazury – słabo rozwinięte.

W odróżnieniu od golca piaskowego, piaskogrzeb jest typowym samotnikiem. Ma naturę terytorialną, więc jest agresywny wobec innych przedstawicieli swojego gatunku. Na jego dietę składa się pokarm roślinny: kłącza, cebulki, korzenie i bulwy roślin.

Puklerzniczek karłowaty

Kolejny mieszkaniec podziemnego świata reprezentuje rząd pancernikowców. Puklerzniczek karłowaty to gatunek endemiczny występujący w środkowej Argentynie.

W części grzbietowej ciało zwierzęcia jest pokryte pancerzem składającym się z kostnych płytek, połączonych elastycznymi fałdami skórnymi. W górnej części jest pokryte rzadką sierścią. Oczy i uszy są wyraźnie zredukowane, a łapy – masywne i wyposażone w rozbudowane pazury. W spodniej części ciało puklerzniczka jest pokryte jasnym owłosieniem.

Siedliska tego gatunku są zlokalizowane na obszarach wydmowych, porośniętych kolczastymi zaroślami. Puklerzniczek drąży tunele pod warstwą piasku. Jego dieta składa się z drobnych bezkręgowców i podziemnych części roślin.

Kretowór południowy

Ostatni podziemny ssak na naszej liście to przedstawiciel rzędu kretoworokształtnych. Kretowór południowy żyje w Australii, a zasięg jego występowania ogranicza się do piaszczystych pustyń i piaszczystych obszarów wyżynnych.

W morfologii tego gatunku należy wyróżnić silnie zredukowane oczy i brak zewnętrznych małżowin. O adaptacji do życia pod ziemią świadczą też masywne kończyny przednie z dobrze rozwiniętymi pazurami, zwłaszcza na trzecim i czwartym palcu.

Kretowór południowy jest samotnikiem, który łączy się w pary tylko w okresie rozrodu. Jego dieta składa się z pokarmu zwierzęcego – żywi się owadami i drobnymi gadami. Co ciekawe, gatunek ten nie drąży korytarzy, a porusza się w piasku ruchami przypominającymi ruch pływaka w wodzie.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.