Strefy klimatyczne świata – jaki klimat panuje w różnych zakątkach Ziemi?

W tym artykule:

1. Czym jest klimat?
2. Jakie czynniki kształtują klimat na Ziemi?
3. Podział na strefy klimatyczne
4. Strefa klimatów równikowych
5. Strefa klimatów zwrotnikowych
6. Strefa klimatów podzwrotnikowych
7. Strefa klimatów umiarkowanych
8. Strefa klimatów okołobiegunowych
9. Inne podziały stref klimatycznych

Nieustanna ewolucja jest charakterystyczna nie tylko dla żywych organizmów. Ciągłym zmianom podlegają także warunki klimatyczne, które panują na naszej planecie. Przez miliony lat, tor ewolucji klimatu wytyczały czynniki naturalne, ale od pewnego czasu do zachodzących zmian przyczyniają się także ludzie, a konkretnie – nasza działalność na Ziemi.

Tempo zmian klimatycznych nabrało szczególnej dynamiki w ostatnich dwóch stuleciach. Niektórzy naukowcy wyrażają przekonanie, że granica między poszczególnymi strefami klimatycznymi może ulec całkowitemu zatarciu do 2100 roku. Póki co, wciąż jeszcze możemy dzielić naszą planetę na pięć głównych stref klimatycznych.

Czym jest klimat?

Mówiąc o klimacie, nie należy myśleć o pogodzie, to dwa różne pojęcia. Pogoda to nic innego jak stan atmosfery występujący w określonym miejscu i czasie, określany na podstawie jej głównych składników: temperatury powietrza, wilgotności, ciśnienia atmosferycznego, opadów i osadów atmosferycznych, zachmurzenia, kierunku i prędkości wiatru, natężenia promieniowania słonecznego i innych zjawisk atmosferycznych.

Nasza cywilizacja potrwa do 2050 roku. Wyliczone i potwierdzone naukowo

Niespełna 30 lat. Tyle czasu ma ludzkość, według opublikowanego przez australijskie centrum naukowe Breakthrough National Centre for Climate Restoration. Jeszcze jesteście spokojni? Zniknie mi...

Obraz klimatu tworzą składniki, które są identyczne z elementami pogody, ale każdy z nich jest analizowany w kontekście znacznie dłuższego okresu. Mówimy tu bowiem o całokształcie zmieniających się stanów pogody i warunków atmosferycznych, który pozostaje właściwy dla określonego obszaru i czasu i jest określany na podstawie obserwacji trwających wiele lat.

Jakie czynniki kształtują klimat na Ziemi?

Warunki klimatyczne na naszej planecie są kształtowane przez 4 podstawowe czynniki:

• obieg ciepła, na który składają się warunki oświetleniowe, faktyczny czas ekspozycji słonecznej i całkowite promieniowanie słoneczne dochodzące do powierzchni Ziemi,
• obieg wilgoci, na który składają się zjawiska parowania, konwekcji i adwekcji pary wodnej, powstawanie chmur i opadów atmosferycznych oraz spływ i wsiąkanie wody,
• cyrkulacja atmosferyczna związana z rozkładem ciśnienia atmosferycznego,
• czynniki geograficzne, takie jak rozkład mórz i lądów, szerokość geograficzna, ukształtowanie i pokrycie terenu oraz prądy morskie.

To wszystko składa się na klimat, którego obraz jest tworzony przez temperaturę i wilgotność powietrza, parowanie rzeczywiste, zachmurzenie, opady i burze atmosferyczne i pyłowe.

Podział na strefy klimatyczne

Mówiąc o strefie klimatycznej, na myśli trzeba mieć obszar kuli ziemskiej (zazwyczaj przedstawiany jako równoleżnikowy pas), w obrębie którego występują zbliżone elementy klimatu. To właśnie te składniki, poddawane wieloletniej obserwacji, stanowią podstawę do wydzielenia konkretnych stref.

Czy wiesz, że pierwszego podziału Ziemi na strefy klimatyczne dokonali starożytni Grecy? Ówcześni uczeni wprowadzili je na podstawie kąta padania promieni słonecznych w trakcie trwania poszczególnych pór roku, w określonych szerokościach geograficznych. Obowiązujący współcześnie, znacznie dokładniejszy system podziału został opracowany znacznie później, bo dopiero na XIX i XX wieku.

Pierwszy prawidłowy podział stref klimatycznych jest wynikiem pracy Alexandra von Humboldta – niemieckiego podróżnika i przyrodnika. W 1817 roku Humboldt przedstawił wyniki swoich obserwacji, w których skojarzył związek zachodzący między właściwościami klimatu a rozmieszczeniem flory. Należy jednak podkreślić, że pojęcie typów klimatu jako pierwszy wprowadził w 1899 roku niemiecki klimatolog Wladimir Köppen.

1/3 ludzkości będzie żyła w saharyjskim upale. Już za 50 lat

Przez tysiące lat ludzie wybierali do życia strefy klimatyczne z roczną średnią temperaturą ok. 13 stopni Celsjusza. Odpowiada to naszym ciałom i pozwala na względnie normalne funkcjonowani...

O ile obecnie w środowisku naukowym funkcjonuje kilka różnych podziałów stref klimatycznych, to polscy klimatolodzy najczęściej opierają swoją pracę o klasyfikację Wincentego Okołowicza, wprowadzoną w 1971 roku, która rozróżnia 5 stref klimatycznych i 29 typów klimatu.

Strefa klimatów równikowych

Pierwszą strefą wymienianą w klasyfikacji Okołowicza jest strefa klimatów równikowych. Typowa jest dla niej wysoka średnia miesięczna temperatura, przekraczająca 20 stopni Celsjusza w ciągu roku. Roczna amplituda nie przekracza 5 stopni Celsjusza.

W strefie klimatów równikowych pory roku są określane na podstawie rocznego rozkładu opadów. Uwzględniając charakter uwilgotnienia, należy wymienić 3 typy klimatów, które w niej występują:

• klimat równikowy wybitnie wilgotny,
• klimat podrównikowy wilgotny,
• klimat podrównikowy suchy (nazywany też wybitnie suchym).

Strefa klimatów zwrotnikowych

Kolejna strefa w klasyfikacji polskiego klimatologa obejmuje klimaty zwrotnikowe. Średnia temperatura roczna przekracza 20 stopni Celsjusza, a w najchłodniejszym miesiącu kształtuje się na poziomie powyżej 10 stopni Celsjusza. Typowa dla tej strefy jest wysoka dobowa amplituda temperatur. W tej strefie rozróżnia się 4 typy klimatu:

• klimat wilgotny,
• klimat pośredni,
• klimat suchy kontynentalny,
• klimat wybitnie suchy kontynentalny.

Strefa klimatów podzwrotnikowych

Trzecia strefa obejmuje klimaty podzwrotnikowe. W tym przypadku, średnia temperatura roczna zamyka się w przedziale od 10 do 20 stopni Celsjusza, a w najchłodniejszym miesiącu – od 0 do 10 stopni Celsjusza (zależnie od typu klimatu). W obrębie strefy klimatów podzwrotnikowych należy rozróżniać 5 typów klimatów:

Według raportu IPCC mamy tylko 3 lata, by ograniczyć emisje gazów cieplarnianych o połowę. „Teraz albo nigdy”

Mamy zaledwie 3 lata, aby rozpocząć działania, które zatrzymają wzrost emisji gazów cieplarnianych. Autorzy najnowszego raportu twierdzą, że w przeciwnym razie ograniczenie globalnego wzros...

• klimat morski,
• klimat pośredni,
• klimat kontynentalny,
• klimat kontynentalny suchy,
• klimat kontynentalny wybitnie suchy.

Strefa klimatów umiarkowanych

W strefie klimatów umiarkowanych średnia roczna temperatura zamyka się w przedziale od 0 do 10 stopni Celsjusza. W najcieplejszym miesiącu przekracza 10 stopni Celsjusza. Zależnie od klimatu, roczna amplituda temperatur może być wyższa lub niższa niż 25 lub wyższa niż 35 stopni Celsjusza.

W tej strefie klimaty dzieli się na dwie grupy: umiarkowanie ciepłą i umiarkowanie chłodną. Do pierwszej należy zaliczyć:

• klimat morski,
• klimat przejściowy,
• klimat kontynentalny z odmianą wybitnie kontynentalną.

Na klimaty chłodne składają się:

• klimat morski,
• klimat przejściowy,
• klimat kontynentalny z odmianą wybitnie kontynentalną.

Zastanawiałeś się kiedyś, w jakiej strefie klimatycznej leży Polska? Terytorium naszego kraju rozciąga się właśnie w strefie klimatów umiarkowanych. Panuje u nas klimat ciepły o cechach przejściowych.

Strefa klimatów okołobiegunowych

Ostatnia w klasyfikacji Okołowicza jest strefa klimatów okołobiegunowych. W tym przypadku średnia roczna temperatura kształtuje się na poziomie poniżej 0 stopni Celsjusza, a w najcieplejszym miesiącu nie wzrasta powyżej 10 stopni Celsjusza. W tej strefie obowiązuje podział na 2 klimaty:

• klimat subpolarny,
• klimat polarny.

Inne podziały stref klimatycznych

Nieco inaczej strefy klimatyczne podzielił Wladimir Köppen, którego klasyfikacja jest jedną z najbardziej znanych i najpowszechniejszych. Niemiecki klimatolog oparł swój podział na 3 podstawowych kryteriach: średnich miesięcznych i rocznych temperaturach, średniej miesięcznej sumie opadów z uwzględnieniem ich rozkładu w ciągu roku i oddziaływaniu na świat roślinny. Te czynniki pozwoliły mu wyróżnić 5 stref klimatycznych z 11 typami klimatów:

• A – klimat lasów deszczowych i sawann bez zimy z podziałem na klimat tropikalnych lasów deszczowych i klimat sawann,
• B – klimat suchy z podziałem na klimat stepów i pustyń,
• C – klimat umiarkowany ciepły z podziałem na klimat umiarkowany ciepły z suchą zimą, klimat umiarkowany ciepły z suchym latem i klimat umiarkowany wilgotny,
• D – klimat lasów borealnych i tajgi z podziałem na klimat chłodny z suchą zimą i klimat chłodny wilgotny,
• E – klimat śnieżny z podziałem na klimat tundry i klimat wiecznego mrozu.

W 1968 roku do tej klasyfikacji dodano jeszcze jedną strefę: klimat wysokogórski.

Inną klasyfikację klimatów przedstawił Emanuel de Martonne. System francuskiego naukowca opiera się o charakterystykę opadową i termiczną i rozróżnia dwa obszary: międzyzwrotnikowe (z małą zmiennością pogody i znaczną stałością kierunków wiatru) i pozazwrotnikowe (z dużą niestabilnością pogody, która objawia się zmiennością temperatury powietrza, opadów i wiatru).

Klimat w 2100 roku – jakie zmiany opadów, temperatury i bilansu wodnego czekają Polskę? Sprawdź, co przewidują eksperci!

Od lat obserwujemy negatywne skutki zmian klimatu w różnych dziedzinach gospodarki — na przykład w rolnictwie czy turystyce. Co czeka nas w przyszłości — czy będą się one nasilać? Nauk...

Ciekawie przedstawia się też podział Alisowa. Ta klasyfikacja stref klimatycznych uwzględnia różne typy mas powietrza powstające w określonych strefach geograficznych: równikowe, zwrotnikowe, morskie, kontynentalne, umiarkowane morskie, umiarkowane kontynentalne, arktyczne i antarktyczne. Średnie położenie klimatologicznych frontów atmosferycznych w okresach letnich i zimowych pozwoliło Alisowowi wytyczyć granice poszczególnych stref. Na tej podstawie wyznaczył 7 podstawowych stref klimatycznych, w których panuje całoroczna przewaga określonych mas powietrza. Strefy, o których mowa, to:

• strefa równikowa,
• strefa podrównikowa,
• strefy zwrotnikowe na półkuli północnej i południowej,
• strefy podzwrotnikowe na półkuli północnej i południowej,
• strefy umiarkowane na półkuli północnej i południowej,
• strefy podarktyczna i podantarktyczna,
• strefy arktyczna i antarktyczna.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.