Jakie zagrożenia czyhają na małpy bonobo?

Jak opisał bonobo światowej klasy biolog, Frans de Waal, jest to gatunek wyznający zasadę “make love, not war”. I jest tej zasadzie szympans karłowaty wierny do tego stopnia, że wszelkie konflikty w stadzie rozwiązuje nie inaczej, jak... seksem. Kopulacja jest dla szympansów karłowatych tak ważna i powszechna, że oficjalny Światowy Dzień Bonobo obchodzimy w... Walentynki.

Szympans karłowaty: charakterystyka

Bonobo, z łaciny Pan paniscus, wyglądem są bardzo zbliżone do szympansów zwyczajnych. Są jednak od nich znacznie mniejsze, osiągając maksymalnie 45 kg wagi i do 60 cm długości. Ich sylwetka jest zdecydowanie smuklejsza, a kończyny dłuższe. Mają czarną sierść i gęste bokobrody.

Szympansy karłowate rozmnażają się przez cały rok, jednak między ciążami robią sobie czteroletnią przerwę. Ciąża u bonobo trwa około 240 dni, a samica rodzi jedno młode, które jest karmione mlekiem do 5 lat. Dojrzałość płciową małpy te osiągają między 7 a 8 rokiem życia.

Bonobo potrafią się ze sobą komunikować za pomocą sygnałów dźwiękowych i gestów i, co ciekawe, potrafią przewidywać zachowania innych osobników w stadzie. Co więcej – naukowcy twierdzą, że bonobo mogą mieć świadomość i zbliżoną do ludzkiej psychikę.

Już w 1994 roku udowodniono, że bonobo rozpoznają same siebie w lustrze. A że to zwierzęta piekielnie inteligentne świadczyć może fakt, że dwa osobniki tego gatunku nauczyły się... pisać. Kanzi i Panbanisha, bo tak nazywali się szczęśliwcy, przyswoili sobie prawie 500 symboli geometrycznych i potrafią, za pomocą specjalnej klawiatury, odpowiadać nimi na zdania wypowiadane przez badaczy. O ile jednak język bonobo nie został jeszcze przez ludzi rozszyfrowany, niektóre ich gesty, jak np. zaproszenie do zabawy, są już rozpoznawalne.

Szympansy karłowate nie przywiązują się do miejsc. Każdego dnia zakładają gniazda na drzewach, by po przespanej nocy już do nich nie wracać. W ciągu dnia zajmują się przede wszystkim poszukiwaniem pokarmu.

W stadzie rządzą samice, które z łatwością poskramiają agresywnych samców. Ten styl życia odróżnia bonobo od szympansów zwyczajnych, u których władzę mają jednak samce, które doroślejąc stają się agresywne i często walczą o strefy wpływów. U szympansów zwyczajnych zdarzają się też przypadki dzieciobójstw. U bonobo nigdy takich zachowań nie zaobserwowano.

Powiedzieć, że bardzo ważnym elementem życia bonobo jest kopulacja, to jak nic nie powiedzieć. Szympansy karłowate uprawiają seks nie tylko w celach rozrodczych, ale raczej kiedy popadnie. Kopulują na powitanie, dla przyjemności, samice kopulacją dziękują za pożywienie. Kopulacja jest też sposobem godzenia się po konflikcie.

Co ciekawe, bonobo to jedyni (poza człowiekiem) przedstawiciele naczelnych, które całują się „z języczkiem” i uprawiają seks w pozycji misjonarskiej. W stosunkach seksualnych nie są wybredne; kopulują zarówno z innymi osobnikami ze stada, ale nie pogardzą członkami swojej własnej rodziny.
Ze względu na rozwiązłość szympansów karłowatych, samiec nigdy nie jest pewien, czy potomstwo jest jego. W związku z tym, całość opieki nad młodymi spoczywa na barkach matki.

Gdzie żyją i co jedzą szympansy karłowate?

Zwierzęta te żyją w dużych, liczących nawet 150 osobników stadach jedynie na południe od rzeki Kongo w Afryce. Tworzą więzi społeczne, jednak stada są ze sobą raczej luźno związane. W ciągu dnia dzielą się na grupy poszukujące pokarmu, by spotkać się wieczorem na wspólną kolację i sen.

Bonobo żywią się przede wszystkim owocami i innymi roślinami, okazjonalnie urozmaicając dietę owadami i rzadko małymi kręgowcami. Właśnie nawyki żywieniowe odróżniają bonobo od szympansów zwyczajnych, które – zwłaszcza dorosłe, agresywne samce – czasami polują na inne małpy.

Ile żyje szympans bonobo?

Długość życia szympansa karłowatego na wolności nie jest znana. Wiadomo jedynie, iż w niewoli bonobo dożywają około 40 lat, zatem jak to zazwyczaj bywa w przypadku dzikich zwierząt, w warunkach naturalnych żyją pewnie znacznie krócej.

Szympans karłowaty: co mu zagraża?

Po raz pierwszy bonobo zostały odkryte w 1928 roku w środkowej Afryce przez amerykańskiego anatoma Harolda Coolidge’a. Niestety z roku na rok jest ich coraz mniej. Według ostatnich dostępnych danych z 2004 roku, na świecie utrzymało się zaledwie ok. 10 tysięcy osobników. Obecnie bonobo przypisuje się bardzo wysokie ryzyko wymarcia w stanie dzikim. Ma status EN w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych. Naukowcy obawiają się, że w ciągu najbliższych 100 lat gatunek ten wyginie całkowicie.

Obecnie zwierzęta te występują wyłącznie w nizinnych lasach Demokratycznej Republiki Kongo. Uczeni, jak wynika z różnych badań z lat 2003-2010, znaleźli 2364 tzw. "bloków gniazdowania" bonobo. To obszary o powierzchni jednego hektara, w którym znajduje się co najmniej jedno gniazdo gatunku.

Oczywiście głównych winowajcą tego stanu rzeczy jest człowiek. W wyniku jego działalności, w tym fragmentacji lasów, zajmowania kolejnych terenów i polowań, bonobo mogą mieszkać już jedynie na 28 proc. obszaru swojego występowania. - Bonobo unikają miejsc uczęszczanych przez ludzi oraz pofragmentowanych połaci lasu. Wyniki naszych badań jasno wskazują, że działalność człowieka zmniejsza habitat bonobo. Pomoże nam to w zidentyfikowaniu obszarów, które powinny być chronione – mówi, cytowana przez serwis phys.org doktor Jena R. Hickey z Cornell University i University of Georgia.

Jak dodaje Ashley Vosper z Wildlife Conseveation Society, jeśli chcemy, by bonobo przetrwały kolejne 100 lat lub dłużej, to musimy zrozumieć zasięg ich występowania oraz czynniki decydujące o tym, gdzie mieszkają, dzięki czemu będziemy mogli efektywnie je chronić. - Bonobo to najmniej poznane z wielkich małp Afryki, więc obecne badania są niezbędne do lepszego zrozumienia tych pięknych charyzmatycznych zwierząt – mówi.

Ciekawostki o szympansie karłowatym

Bonobo to oddzielny podgatunek szympansów. Naukowcy twierdzą, że ich rozdzielenie nastąpiło 1-2 mln lat temu, wraz z powstaniem rzeki Kongo.
Bonobo są wśród zwierząt, którym może zarażać pandemia koronawirusa. Zdaniem badaczy szympansy karłowate mogą być podatne na SARS-CoV-2.
Wraz z szympansem zwyczajnym, bonobo jest najbliższym krewnym człowieka.
Nazwa „bonobo” pojawiła w 1954 roku, Zaproponowali ją austriacki zoolog Eduard Paul Tratz i niemiecki biolog Heinz Heck. Uważa się, że pochodzi ona od... błędnej pisowni na skrzyni transportowej z miasta Bolobo nad rzeką Kongo w pobliżu miejsca, z którego w latach dwudziestych XX wieku odłowiono pierwsze osobniki.
Bonobo to również tytuł brytyjskiego filmu z 2014 roku, traktującego między innymi o komunie hipisów. I to wyjaśniałoby nazwę filmu, bowiem zachowania szympansów karłowatych często przypominają styl życia hipisów.
Gdy bonobo są łaskotane, śmieją się.