Te jaszczurki potrafią nurkować. Używają do tego „butli tlenowych” własnej produkcji

Spis treści:

1. Nurkujące jaszczurki z Ameryki Środkowej
2. Skąd jaszczurki biorą powietrze do swoich „butli tlenowych”?
3. Bańka powietrza wydłuża czas nurkowania jaszczurek
4. Czy jaszczurki potrafią także pobierać tlen z wody?

Dotychczas taką technikę obserwowano jedynie u stawonogów. Na przykład występujący w Polsce pająk topik potrafi przyczepić bąbel powietrza do włochatego odwłoka i używać go pod wodą niczym butli z tlenem. Owady i pajęczaki pobierają powietrze do oddychania za pomocą umieszczonych na całym ciele tchawek lub znajdujących się w odwłoku płucotchawek – mają więc ułatwione zadanie. Ich zapotrzebowanie na tlen także jest mniejsze niż u kręgowców. Tym razem naukowcy z Uniwersytetu Binghamton (USA) po raz pierwszy zaobserwowali i zbadali taką strategię u kręgowców, a konkretnie u jaszczurek.

Nurkujące jaszczurki z Ameryki Środkowej

Przebadano gatunek półwodnej jaszczurki z rodzaju Anolidae. Gatunek Anolis aquaticus żyje w tropikalnych lasach Kostaryki i Panamy. Jaszczurki te są łakomym kąskiem dla licznych drapieżników zamieszkujących ten niezwykle bogaty ekosystem – np. ptaków i węży. Aby ich uniknąć, nasi bohaterowie często ukrywają się pod wodą, pozostając w niej nieruchomo przez dłuższy czas. Im dłużej mogą nurkować, tym większą mają szansę na uniknięcie ataku drapieżnika. Wykształciły więc niezwykłą strategię oddychania pod wodą.

Skąd jaszczurki biorą powietrze do swoich „butli tlenowych”?

W odróżnieniu od techniki pająka topika, jaszczurki z Kostaryki nie zabierają bańki ze świeżym powietrzem pod wodę. Radzą sobie inaczej: zatrzymują przy sobie powietrze, które wydychają i „recyklingują” je. W wydychanym powietrzu (także przez np. człowieka) wciąż znajduje się sporo tlenu. To, co nurkująca jaszczurka wydycha, gromadzone jest przy jej nozdrzach jako bańka powietrza do powtórnego wykorzystania.

– Wiemy, że mogą przebywać pod wodą co najmniej 20 minut, a może i dłużej – mówi Lindsey Swierk, autorka badania. Po raz pierwszy zaobserwowała nurkujące jaszczurki podczas badań terenowych w 2015 roku. Uciekały przed naukowcami pod wodę. Pozostawały tam przez dłuższy czas, a przy ich nozdrzach tworzył się bąbel powietrza.

Bańka powietrza wydłuża czas nurkowania jaszczurek

Wraz ze swoim zespołem Swierk wpadła na pomysł eksperymentalnego zbadania, jak bańka powietrza wpływa na nurkowe możliwości jaszczurek. W tym celu naukowcy podzielili badane gady na dwie grupy. Jednej z nich uniemożliwili wytwarzanie baniek, pokrywając ich pyszczki specjalną substancją: emolientem. – Skóra jaszczurki jest hydrofobowa. Powoduje to przyleganie powietrza do skóry i tworzenie się pęcherzyków. Ale pokrycie emolientem to uniemożliwia – tłumaczy Swierk. Emolienty to dobrze znana w kosmetyce grupa substancji wygładzających i nawilżających skórę oraz tworzących ochronną warstewkę na jej powierzchni.

Naukowcy zmierzyli ilość wytwarzanych pęcherzyków powietrza oraz czas przebywania pod wodą w obu grupach jaszczurek. Wyniki eksperymentu były jednoznaczne. Jaszczurki z grupy kontrolnej, z pyszczkami niepokrytymi emolientem, mogły przebywać pod wodą o 32% dłużej. – To pierwszy eksperyment, który naprawdę potwierdza adaptacyjne znaczenie baniek – mówi Swierk. – Wcześniej nie byliśmy pewni, czy to zachowanie jaszczurek na pewno ma wartość praktyczną, a nie jest tylko skutkiem ubocznym właściwości ich skóry lub może jakimś odruchem oddechowym – dodaje.

Czy jaszczurki potrafią także pobierać tlen z wody?

Lindsey Swierk podejrzewa, że jaszczurki potrafią poprzez swoje podwodne bańki pobierać także tlen z wody. To strategia także dobrze znana wśród owadów i pajęczaków, zwana „fizycznymi skrzelami”. Polega na pobieraniu tlenu z wody i oddawaniu do niej dwutlenku węgla w drodze dyfuzji.

To dość powolny proces przenikania gazów do wewnątrz i na zewnątrz pobranego pod wodę pęcherzyka powietrza. Dzięki niemu wspomniany już pająk topik może pozostawać pod wodą przez całą zimę, a latem wynurzać się tylko raz w ciągu doby. Alexandra Martin z zespołu Lindsey Swierk planuje eksperyment badający jak różne natlenienie wody wpływa na czas nurkowania jaszczurek.

Źródło: Biology Letters.

Nasza autorka

Magdalena Rudzka

Dziennikarka „National Geographic Traveler" i „Kaleidoscope". Przez wiele lat również fotoedytorka w agencjach fotograficznych i magazynach. Lubi podróże po nieoczywistych miejscach, mięso i wino.