Welwiczja to jedna z najniezwyklejszych roślin. Potrafi przetrwać w wyjątkowo niegościnnym środowisku

Spis treści:

1. Jak wygląda welwiczja?
2. Gdzie rośnie welwiczja?
3. Jak welwiczja przedziwna może przetrwać na pustyni?
4. Ciekawostki o welwiczji przedziwnej

Welwiczja przedziwna jest w królestwie roślin tym, czym w królestwie zwierząt jest prakolczatka górska – gatunkiem reliktowym, żywą skamieniałością, „ślepą uliczką” ewolucji. Była na Ziemi, gdy przemierzali ją majestatyczni praprzodkowie współczesnych trąbowców. Była światkiem narodzin rodzaju Homo i prehistorycznych wędrówek ludzkości. Przetrwała masowe wymieranie gatunków.

Sam Karol Darwin nazwał ją „odpowiedzią roślin na dziobaka”. Taki organizm teoretycznie nie powinien istnieć. A jednak ta osobliwość afrykańskiej flory istnieje naprawdę. Sekretem sukcesu tej niezwykłej rośliny jest jej sprytna strategia przetrwania.

Jak wygląda welwiczja?

Welwiczja przedziwna (Welwitschia mirabilis), zwana też osobliwą, to roślina reprezentująca monotypową rodzinę welwiczjowatych (Welwitschiaceae), w obrębie monotypowego rodzaju welwiczia (Welwitschia). Cechuje ją niezwykle oryginalny pokrój, któremu zawdzięcza swoją nazwę gatunkową.

Welwiczja jest rośliną dwupienną o krótkiej, nierozgałęzionej łodydze i palowym systemie korzeniowym. Można powiedzieć, że składa się z części naziemnej i podziemnej. Na powierzchni rosną tylko liście i kwiaty. Pień niemal w całości skrywa się pod powierzchnią.

Pień welwiczji

Gruby i krótki pień osiąga do 120 cm średnicy i do 50 cm wysokości. Łodyga rozrasta się wraz z postępującym wiekiem rośliny. Początkowo dość cienka, finalnie przyjmuje postać upodabniającą ją do spiłowanego pnia o szerokości ok. 100 cm. Co ciekawe, pędy rozrodcze wyrastają przy nasadzie liści, ale nie z ich pachwiny (kąta), tak jak u innych roślin. Pojawiają się nad nim.

Liście welwiczji

Liście tej niezwykłej rośliny mogą osiągać ogromne rozmiary. U niektórych okazów mierzą nawet 6 metrów! Przyrastają u nasady, a z czasem stają się coraz bardziej poskręcane i postrzępione. Dość szybko zaczynają pękać wzdłużnie, tworząc charakterystyczne pasy. To sprawia, że obserwując welwiczję, można odnieść wrażenie, że roślina wydaje wiele skórzastych liści, które tworzą charakterystyczną suchą kępę. Nic bardziej mylnego. Z pnia wyrastają tylko dwa.

Kwiaty welwiczji

Przypominamy, że mówimy tu o roślinie dwupiennej, zatem kwiaty męskie i żeńskie występują na osobnych roślinach. Rozgałęzione, przypominające szyszki kwiatostany wyrastają nad kątami liści. Męskie wytwarzają czerwony pyłek, który za pośrednictwem owadów (i prawdopodobnie wiatru) jest przenoszony na kwiaty żeńskie.

Gdzie rośnie welwiczja?

Welwiczja przedziwna jest rośliną pustynną. To afrykański endemit, który upodobał sobie kamieniste równiny. Rośnie wzdłuż wybrzeża Atlantyku, w północnej Namibii i południowej Angoli. Doskonale odnajduje się na gorącej pustyni Namib, będącej najstarszym tego typu obszarem na Ziemi.

Jak welwiczja przedziwna może przetrwać na pustyni?

Zdaniem naukowców, welwiczja przedziwna rosła już w prehistorii. W jaki sposób mogła przetrwać tak długo w tym niegościnnym środowisku? Sekretem sukcesu tej niezwykłej rośliny są szczególne cechy, dzięki którym może odżywiać się i rozmnażać nawet w tak wymagających warunkach.

Zacznijmy od jej budowy. Na działanie palących promieni słonecznych i innych niekorzystnych czynników jest wystawione tylko to, co musi znajdować się na powierzchni: liście i kwiaty. Łodyga w większej części rośnie pod powierzchnią, gdzie nie jest narażona na wpływ czynników zewnętrznych. Ale skąd welwiczja pobiera wodę, skoro na pustyni Namib nie ma jej ani na powierzchni, ani pod powierzchnią? Jej źródłem jest dla rośliny poranna rosa, która powstaje w pod wpływem różnicy temperatur.

Biologia welwiczji przedziwnej

Welwiczja pochłania ją przy pomocy aparatów szparkowych, które znajdują się po obu stronach liści. Na jednym centymetrze kwadratowym powierzchni jest ich około 20 tysięcy.

Podobnie jak pozostałe rośliny pustynne, Welwitschia mirabilis przeprowadza fotosyntezę CAM (Crassulacean Acid Metabolism). W nocy i we wczesnych godzinach porannych aparaty szparkowe pozostają otwarte. Gdy następuje ich zamknięcie, dwutlenek węgla jest zużywany na przemiany biochemiczne, odbywające się w obecności światła. Roślina magazynuje węgiel w formie kwasu jabłkowego.

To wszystko wiąże się z dużym wydatkiem energetycznym i nie pozostaje bez wpływu na tempo wzrostu. Rocznie pień welwiczji przyrasta o ok. 1 mm. Nie stanowi to jednak dużego problemu, bo w swoim środowisku W. mirabilis nie ma dużej konkurencji.

Rozmnażanie welwiczji przedziwnej

W procesie rozmnażania tej niezwykłej rośliny uczestniczy Probergrothius sexpunctatus, owad z rodzaju Probergrothius, który przypomina nieco występującego w Polsce czerwca. Wabi go słodki nektar, który wytwarzają kwiaty obu płci. Naukowcy zaobserwowali jednak, że niektóre okazy dzielą ogromne odległości, niemożliwe do pokonania przez niewielkiego pluskwiaka. To może sugerować, że zapylaczami welwiczji są także szerszenie. Nie można też wykluczyć, że pyłek jest przenoszony przez pustynny wiatr.

Nasiona dojrzewają w trzech okresach: kwiecień/maj, lipiec/sierpień i grudzień. Po dziewięciu miesiącach od zapylenia ruszają w dalszą drogę, niesione przez wiatr. Kiełkowanie rozpoczyna się, gdy zapanują odpowiednie warunki. Kwitnienie welwiczji przedziwnej przypada na okres od listopada do stycznia i wymaga temperatury przekraczającej 38 stopni Celsjusza.

Odporność na wysokie temperatury i wilgotność

To wszystko nie miałoby dużego znaczenia, gdyby roślina nie wykazywała odporności na pustynne warunki. Dowiedziono, że welwiczja przedziwna może bez problemu przetrwać temperaturę sięgającą kilkudziesięciu stopni Celsjusza... w cieniu. Jej nasiona przez 45 minut wytrzymują temperaturę 80 stopni Celsjusza. Skoro są tak odporne na palący żar, to pewnie nie służy im wilgoć, prawda? Otóż nie. Badania naukowe dowiodły, że warunkach w warunkach wysokiej wilgotności, przy temperaturach na poziomie 20, 16 i 5,5 stopnia Celsjusza, mogą przetrwać dwa lata.

Ciekawostki o welwiczji przedziwnej

Na koniec zostawiliśmy kilka interesujących informacji o tej niezwykłej roślinie.

• Welwiczja przedziwna ma swoje miejsce w godle Namibii, w którym symbolizuje przetrwanie za wszelką cenę.
• Jest też patronką reprezentacji tego kraju w rugby.
• Liście welwiczji przedziwnej należą do najdłużej żyjących. Roślina nigdy ich nie zrzuca.
• Zdaniem naukowców, nasiona welwiczji zachowują zdolność kiełkowania przez około dwa tysiące lat.
• W Polsce tę niezwykłą roślinę można podziwiać w Ogrodzie Botanicznym w Poznaniu i we Wrocławiu. Przez długi czas okaz hodowany w stolicy Wielkopolski był jedynym kwitnącym, ale teraz zyskał konkurenta. Sadzonka posadzona w marcu 2023 roku w szklarni Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego zakwitła w czerwcu 2024 roku.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.