Widzieli ją nieliczni. Koszatka to uroczy nadrzewny gryzoń, występujący także w Polsce

Spis treści:

1. Koszatka: wygląd i występowanie
2. Tryb życia koszatki
3. Mistrzyni hibernacji
4. Najbliżsi krewni koszatki
5. Zagrożenia dla koszatki

Koszatka (Dryomys nitedula) to niewielki gryzoń z rodziny popielicowatych (Gliridae), który mimo swoich skromnych rozmiarów zachwyca miłośników przyrody. Jej pełna polska nazwa to koszatka leśna. Jest dalekim krewnym wiewiórki, chociaż jest od niej mniejsza i nie posiada tak puchatego ogona.

Koszatka: wygląd i występowanie

Koszatka leśna jest gryzoniem, co oznacza że jej zęby (siekacze) rosną nieprzerwanie przez całe życie i muszą być nieustannie ścierane. Jest mała, mniej więcej wielkości myszy. Ciało koszatki mierzy średnio 8–10 cm, a wydatny, pomagający w balansowaniu ogon kolejne 10 cm.

Futro koszatki ma kolor szarożółty na grzbiecie i jasny, prawie biały na brzuchu. Najbardziej charakterystyczne są u koszatki czarne plamy ciągnące się od nosa do uszu. Posiada relatywnie duże oczy, świadczące o przystosowaniu do nocnego trybu życia. Jest zwierzęciem nadrzewnym, które prawie całe życie spędza wysoko w koronach drzew. Jest niezwykle zwinna w poruszaniu się nawet po bardzo giętkich gałązkach. Potrafi także wykonywać długie skoki z jednego drzewa na drugie.

Koszatka zamieszkuje rozległy obszar Eurazji, w tym Europę środkowo-wschodnią. Jej wschodni kraniec występowania to tereny Chin. W Polsce gatunek ten występuje przede wszystkim w górach i na pogórzu, najczęściej w Sudetach. Była widywana także na wschodzie kraju: w Puszczy Białowieskiej oraz Knyszyńskiej. Preferuje lasy mieszane i liściaste. Jest rzadka i objęta ścisłą ochroną gatunkową. Zasięg jej występowania pokrywa się często z obszarami chronionymi. Przykładem może być Stobrawski Park Krajobrazowy. Jednak ze względu na skryty tryb życia jej obecność na danym obszarze bywa trudna do potwierdzenia. Zaobserwowanie koszatki to naprawdę trudna sztuka.

Tryb życia koszatki

Swoje gniazda buduje np. w dziuplach drzew, opuszczonych ptasich gniazdach lub skrzynkach lęgowych. Tworzy zarówno prowizoryczne gniazda tymczasowe, jak i bardziej ukryte i dopracowane gniazda, w których rodzi młode. W przeciwieństwie do innych drobnych ssaków koszatka rzadko przebywa bezpośrednio na ziemi, unikając w ten sposób zagrożeń ze strony drapieżników. A polują na nią m.in. sowy i łasice. Większość dnia spędza w kryjówce, wychodzi i poszukuje jedzenia dopiero po zapadnięciu zmroku.

Jej dieta jest zróżnicowana i zależna od pory roku. Wiosną i latem zjada zielone części roślin, różne bezkręgowce, nie pogardzi także pisklętami. Kiedy dojrzewają różne owoce zjada m.in. maliny i jeżyny oraz potrafi zapuszczać się do sadów i ogrodów. Jesienią z kolei przerzuca się na nasiona i orzechy, a przy okazji przyczynia się do rozsiewania nasion różnych roślin.

Koszatka w Polsce i krajach o podobnym klimacie rozmnaża się między marcem a sierpniem. Niewiele wiadomo o jej zwyczajach godowych. Ciąża koszatki trwa około miesiąca. Noworodki ważą zaledwie 2 gramy. Są karmione mlekiem przez mniej więcej miesiąc, stopniowo ucząc się jedzenia stałych pokarmów. Po dwóch miesiącach opuszczają rodzinne gniazdo, a w kolejnym sezonie są już dojrzałe z zdolne do rozmnażania. Młodymi opiekuje się tylko samica.

Koszatki mają rozbudowany repertuar dźwięków, wydawanych w różnych sytuacjach – od pisków po syknięcia, a nawet niesłyszalne dla ludzkiego ucha ultradźwięki. Średnia długość życia koszatki to 5,5 roku.

Mistrzyni hibernacji

Koszatka to jeden z wielu drobnych ssaków zapadających w sen zimowy. A śpi ona długo – jej hibernacja podczas srogiej zimy może trwać od października do kwietnia. Jest kluczowym elementem przystosowania koszatki do przetrwania w surowym środowisku. Jesienią koszatka zjada wyjątkowo dużo, intensywnie przygotowując się do snu zimowego i gromadząc zapasy energii w postaci tkanki tłuszczowej. Hibernuje zwinięta w kłębek, owijając dodatkowo ogon wokół ciała by tracić jak najmniej ciepła. Bliska krewna koszatki – popielica szara – to polska rekordzistka snu zimowego, który może trwać u niej nawet 9 miesięcy.

Koszatki żyjące w cieplejszych rejonach świata, np. na Bliskim Wschodzie, w ogóle nie zapadają w sen zimowy. Ich okresy godowe i ilość potomstwa w roku także się różnią od tych u koszatek żyjących na chłodnej Północy. Podczas łagodnych zim koszatka może także zapaść w tzw. torpor, czyli odrętwienie krótsze i łagodniejsze od snu zimowego, trwające np. tylko w nocy lub przez kilka zimnych dni.

Najbliżsi krewni koszatki

Koszatka należy do rodziny popielicowatych, która obejmuje około 30 gatunków. Trzy z nich występują w Polsce. Są to:

• popielica szara (Glis glis),
• żołędnica (Eliomys quercinus),
• orzesznica leszczynowa (Muscardinus avellanarius).

Wszystkie cztery (z koszatką włącznie) są zwierzątkami skrytymi, nocnymi i trudnymi do zaobserwowania. Dlatego ich zasięgi występowania są określane raczej w przybliżeniu. Wszystkie są także gatunkami rzadkimi, objętymi w Polsce ścisłą ochroną. Żołędnica występuje prawdopodobnie tylko w Babiogórskim Parku Narodowym. Najliczniejsza z całej czwórki jest popielica szara, ale i ona jest rzadka i była objęta kilkoma programami reintrodukcji, m.in. na terenie Puszczy Bukowej.

Zagrożenia dla koszatki

W większości krajów Europy koszatka jest zwierzęciem rzadkim, w Czechach – zagrożonym. Najbardziej zagraża jej kurczenie się siedlisk, spowodowane wycinkami lasów. Dzielenie dużych kompleksów leśnych na mniejsze, oddzielone wycinkami obszary, izoluje od siebie populacje koszatek i sprawia że stopniowo znikają z danego terytorium.

Koszatka to jeden z gatunków objętych podpisaną w 1979 r. i ratyfikowaną w Polsce w 1995 r. tzw. konwencją berneńską. To międzynarodowa umowa o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk.

Nasza autorka

Magdalena Rudzka

Dziennikarka „National Geographic Traveler" i „Kaleidoscope". Przez wiele lat również fotoedytorka w agencjach fotograficznych i magazynach. Lubi podróże po nieoczywistych miejscach, mięso i wino.