Zaleszczotek wyglądem przypomina małego skorpiona. Na szczęście jest niegroźny

W tym artykule:

1. Czym jest zaleszczotek?
2. Jak wygląda zaleszczotek?
3. Gdzie występują zaleszczotki?
4. Czym żywi się zaleszczotek?
5. Czy zaleszczotek jest groźny?
6. Czy zaleszczotek jest pożyteczny?

Doskonale znają go pszczelarze, bibliotekarze i bibliofile. Jest tak niewielki, że łatwo go przeoczyć, ale mimo skromnych rozmiarów może realnie przysłużyć się człowiekowi, tym bardziej, że doskonale czuje się w ludzkich siedzibach, gdzie nie brakuje mu pożywienia. Mowa o zaleszczotku – „małym wielkim” pajęczaku.

Czym jest zaleszczotek?

Mówiąc o zaleszczotkach (Pseudoscorpiones), na myśli trzeba mieć rząd drapieżnych pajęczaków. Znanych jest ok. 3 tys. gatunków tych zwierząt. Wiele z nich występuje w klimacie tropikalnym, ale mogą też zamieszkiwać inne strefy klimatyczne. W Polsce zidentyfikowano kilkadziesiąt gatunków tych niewielkich zwierząt. Najczęściej spotykany jest Chelifer cancroides, czyli zaleszczotek książkowy, zwany też pospolitym.

Jak wygląda zaleszczotek?

Długość zaleszczotków zamyka się w przedziale od 1 do 8 mm. Przeciętny osobnik mierzy ok. 4 mm. Na pierwszy rzut oka ten niewielki pajęczak wygląda jak kleszcz lub mały pająk. Można też uznać go za maleńkiego skorpiona, bo podobnie jak przedstawiciele tego rzędu, nieproporcjonalnie duże nogogłaszczki zaleszczotków uległy przekształceniu w kleszczowate przydatki (służą do chwytania i przytrzymywania ofiary oraz do badania otoczenia). W przeciwieństwie do skorpionów, zaleszczotki nie mają zaodwłoka z kolcem jadowym.

Gdzie występują zaleszczotki?

Przedstawiciele tego rzędu są obecni na Ziemi od wielu milionów lat. Zapis kopalny dowodzi, że występowały już w środkowym dewonie (ok. 390 mln lat temu). Żyją pod kamieniami i konarami drzew, w ściółce, gniazdach ptaków i strefie odpływu, a także w ulach i naszych domach.

Czym żywi się zaleszczotek?

Wszyscy przedstawiciele tego rzędu są drapieżnikami. Wcześniej wspomnieliśmy, że zaleszczotki nie mają kolca jadowego. Nie znaczy to jednak, że te małe pajęczaki są bezbronne. Przedstawiciele rzędu Pseudoscorpiones wytwarzają toksynę. Ujście gruczołów jadowych znajduje się w kleszczach.

Najbardziej jadowite zwierzęta świata. Oto lista 10 gatunków, od których lepiej trzymać się z daleka

Najbardziej jadowite zwierzęta świata zostały obdarzone przez naturę wyjątkowo niebezpieczną bronią - śmiercionośną trucizną. Mówi się, że zaledwie jedna kropla silnego jadu może uś...

Gdy pochwycą ofiarę, aplikują jej jad, który działa błyskawicznie. Toksyna uśmierca zdobycz lub wprowadza ją w stan przypominający narkozę. Wówczas zaleszczotek oblewa ją enzymami trawiennymi i w ten sposób przygotowuje do spożycia. Pokarm rozdrabnia szczękoczułkami zaopatrzonymi w miniaturowe szczypce.

Czy zaleszczotek jest groźny?

Należy podkreślić, że żaden gatunek zaleszczotka nie stanowi zagrożenia dla człowieka. Najpoważniejszą konsekwencją kontaktu z jadem tego pajęczaka może być niewielki ból, ale dotyczy to wyłącznie spotkania z przedstawicielami największych gatunków.

Czy zaleszczotek jest pożyteczny?

Zaleszczotek nie szkodzi człowiekowi, ale czy jest dla niego pożyteczny? Okazuje się, że tak. Te niewielkie pajęczaki gustują w psotnikach kołatkach, potocznie zwanymi wszami książkowymi. Owady te ogryzają papier i nierzadko powodują dotkliwe straty w cennych księgozbiorach. Poza tym zaleszczotki pożerają także mole odzieżowe i roztocza.

Symbioza z pszczołami

Ciekawostką jest związek tych pajęczaków z pszczołami. Zaleszczotki są jednymi z nielicznych zwierząt tolerowanymi przez pożyteczne owady. Mało tego, pszczoły same zabiegają o kontakt z nimi.

Wynika to z faktu, że małe pajęczaki oczyszczają pszczoły z pasożytów. Swoimi kleszczami przeczesują ich szczecinki, następnie uśmiercają żyjące pomiędzy nimi organizmy. W ulach likwidują roztocza z gatunku dręcz pszczeli (Varroa descructor), atakujące młode i dojrzałe osobniki. Co ciekawe, zaleszczotki uśmiercają je nawet wtedy, gdy nie muszą się pożywić.

Gdy gniazdo zostanie oczyszczone z pasożytów, biorą się za larwy mola woskowego. Nawet gdy zabraknie im pożywienia, nie atakują pszczół. W takiej sytuacji po prostu przenoszą się do innej pasieki, uczepiając się swoich gospodarzy. Ten charakterystyczny sposób przemieszczania, w ramach którego jeden organizm jest przenoszony przez drugi, określa się mianem forezji.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.