Zanieczyszczenia wód – przyczyny, skutki i zapobieganie. Jak dbać o czystość wód?

W tym artykule:

1. Kiedy mówimy o zanieczyszczeniu wód?
2. Rodzaje zanieczyszczeń wody
3. Źródła zanieczyszczeń wody
4. Kraje z najbardziej zanieczyszczoną wodą
5. Skutki zanieczyszczenia wód
6. Jak zapobiegać zanieczyszczeniom wód?

Czy wiesz, że co trzeci człowiek nie ma dostępu do bieżącej wody, a każdego roku ok. 3,5 mln osób umiera w następstwie braku wody pitnej lub spożycia zanieczyszczonej wody? Eksperci są zdania, że do 2050 roku aż 7 mld ludzi w 60 krajach będzie cierpieć z powodu niedoboru wody.

To zatrważające dane, a mimo to może się wydawać, że temat zanieczyszczenia wody wciąż jest marginalizowany w społeczeństwie. Może się wręcz wydawać, że ludzie zapomnieli, że bez tego związku chemicznego nie ma mowy o życiu na naszej planecie.

Kiedy mówimy o zanieczyszczeniu wód?

Mówiąc o zanieczyszczeniach wód, na myśli trzeba mieć sytuację, w której pod wpływem działania różnych czynników dochodzi do wystąpienia niekorzystnych zmian w obszarze ich właściwości bakteriologicznych, chemicznych i fizycznych. Taki stan może być spowodowany wprowadzeniem substancji organicznych, nieorganicznych (w stanie gazowym, płynnym lub stałym) i radioaktywnych. Naruszenie prawidłowego składu fizykochemicznego wód może być też spowodowane działaniem ciepła.

Czy czeka nas megasusza? Deficyt wody to problem bardzo aktualny, ale nie nowy

Minionej zimy śniegu brakowało w wielu regionach Europy, a dawno niewidziany we Wrocławiu pojawił się na chwilę dopiero na początku kalendarzowej wiosny, ostatniego dnia marca.

Konsekwencją procesów, o których mowa, jest całkowite uniemożliwienie lub tylko częściowe ograniczenie możliwości wykorzystania wody do celów spożywczych, bytowych i gospodarczych.

Rodzaje zanieczyszczeń wody

Zanieczyszczenia wód ujmuje się w kilkunastu różnych klasyfikacjach, które uwzględniają m.in. ich pochodzenie, zakres wpływu na organizmy żywe, źródło i trwałość. Podstawowe kryterium, według którego dzielone są zanieczyszczenia, uwzględnia przede wszystkim ich pochodzenie. W tym kontekście należy rozróżniać:

• zanieczyszczenia pochodzenia naturalnego – do wystąpienia tego rodzaju zanieczyszczeń dochodzi w następstwie kontaktu wody z czynnikami naturalnymi, m.in. z substancjami rozkładu gleb i skał i obumierającymi organizmami wodnymi. Zanieczyszczenia naturalne pochodzą też z domieszek zawartych w wodach powierzchniowych i gruntowych. W tym miejscu należy wskazać m.in. na zanieczyszczenie związkami żelaza i zasolenie;
• zanieczyszczenia sztuczne – to zanieczyszczenia pochodzenia antropogenicznego. Ich obecność wynika ze szkodliwej działalności człowieka.

Zanieczyszczenia wód są powszechnie klasyfikowane także w kontekście ich trwałości. Pod tym względem wyróżnia się:

• zanieczyszczenia trwałe – w tej grupie klasyfikowane są wszelkie zanieczyszczenia, które tylko w niewielkim stopniu ulegają rozkładowi i pozostają w wodzie przez długi czas;
• zanieczyszczenia nierozkładalne – zawierają substancje niepodlegające procesowi rozkładu;
• zanieczyszczenia rozkładalne – zawierają substancje wywierające negatywny wpływ na organizmy żywe, ale podlegające procesom rozkładu.

Źródła zanieczyszczeń wody

Powyższy podział podpowiada, że do zanieczyszczenia wód nie zawsze dochodzi w następstwie działalności człowieka. To prawda, różne czynniki naturalne mogą doprowadzić do zmian w obszarze fizykochemicznych właściwości wody. Dla organizmów żywych najbardziej niebezpieczna jest woda zanieczyszczona związkami fluoru i arsenu. W Indiach, Chinach i Meksyku, gdzie wodę czerpie się z głębokich stref wodnych, choroby wywołane nadmiarem fluoru nie są niczym niezwykłym.

Deszczówka i topniejący śnieg są najbrudniejsze! To 1/3 wody używanej przez ludzi

Jedna trzecia wody płynącej w rzekach na świecie pochodzi z niedawnych opadów deszczu i topniejącego śniegu, które trafiają do rzek w ciągu trzech miesięcy. Ta właśnie „nowa” woda j...

Nie ulega jednak wątpliwości, że do zanieczyszczenia wód w największym stopniu przyczyniają się czynniki antropogeniczne. Wymieniając ich najczęstsze źródła, należy wskazać na:

• zanieczyszczenia komunalne,
• zanieczyszczenia przemysłowe,
• zanieczyszczenia rolnicze.

Zanieczyszczenia komunalne (ścieki) to ciecz, która w wyniku obróbki przez ludzi staje się niezdatna do ponownego użycia bez poddania jej procesom neutralizacji. Powstają w gospodarstwach domowych, obiektach użyteczności publicznej i we wszystkich miejscach, które korzystają z sieci kanalizacyjnej. Mówiąc o zanieczyszczeniach komunalnych, na myśli trzeba mieć przede wszystkim ścieki miejskie, wytworzone w wyniku bytowej i gospodarczej działalności ludzi. Składają się na nie nie tylko fizjologiczne wydaliny, ale także odpady gospodarcze, szpitalne i pochodzące z zakładów przemysłowych.

Zanieczyszczenia przemysłowe, jak wskazuje na to sama nazwa, pochodzą z przemysłowej działalności człowieka. Pod tym pojęciem kryją się odpady powstałe w następstwie realizowanych procesów produkcyjnych. Ta grupa należy do najniebezpieczniejszych zanieczyszczeń, co wynika z potencjalnej zawartości szkodliwych związków, m.in. kwasów i zasad mineralnych, szkodliwych związków pochodzenia organicznego (barwników, składników ropy naftowej i fenoli) i cyjanków.

Nie tylko skład chemiczny i fizyczny ścieków pochodzących z zakładów przemysłowych stanowi poważne zagrożenie dla środowiska naturalnego i organizmów żywych. Istotnym problemem jest też ich temperatura. Po wpuszczeniu do dowolnego zbiornika wodnego, ogrzana do wysokiej temperatury woda wywiera silnie negatywny wpływ na funkcjonowanie danego ekosystemu.

Zanieczyszczenia przemysłowe powstają przede wszystkim w procesach wydobycia i uszlachetnienia surowców, oczyszczania półproduktów, zasilania hydraulicznych urządzeń transportowych, schładzania maszyn, flotacji, filtracji i destylacji.

Do znacznego zanieczyszczenia wód przyczynia się też produkcja rolna, w której dominuje trend zwiększania ilości stosowanych nawozów i środków służących ochronie roślin. Substancje zawarte w pestycydach i nawozach są wypłukiwane z gleby, a następnie trafiają do wód gruntowych i zbiorników wodnych. W konsekwencji tego zachodzi proces eutrofizacji (przeżyźnienia).

O jakich substancjach mowa? W zanieczyszczeniach rolniczych dominują przede wszystkim azotany, siarczany, chlorki i fosforany. Każda z tych substancji jest wysoce szkodliwa dla środowiska.

Kraje z najbardziej zanieczyszczoną wodą

Polska dysponuje zasobami wody typowymi dla naszej strefy klimatycznej, jednak istotnym problemem jest sama jej jakość. Jak wskazują dane Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska, 60 proc. polskich rzek ma stan ekologiczny umiarkowany, 30 proc. – zły lub słaby, a zaledwie 10 proc. dobry lub bardzo dobry. Inne raporty wskazują, że aż 88 proc. jezior w naszym kraju jest w stanie złym. Na tle Europy wypadamy słabo, bo prawie 40 proc. wód powierzchniowych w Unii ma stan dobry lub bardzo dobry.

Są jednak kraje, które zmagają się z jeszcze większymi problemami w tej kwestii. Zły stan wód dotyczy m.in. Argentyny, Bangladeszu, Filipin, Indonezji, Chin i Indii. Zanieczyszczenia wód nie dotyczą wyłącznie krajów słabo rozwiniętych i pozaeuropejskich. Z dużym problemem smagają się też Włochy – rzeka Sarno należy do najbardziej zanieczyszczonych w Europie.

Skutki zanieczyszczenia wód

Skutki zanieczyszczenia wód mają charakter wielowymiarowy i zależą przede wszystkim od źródła ich występowania. Gdy mowa o zanieczyszczeniach komunalnych, wymienić należy zmianę barwy, smaku oraz zmętnienie. Nie można pominąć także obumierania wielu organizmów wodnych.

W 2040 do oceanów trafi trzy razy więcej plastiku niż dziś. Ale jeszcze można temu zapobiec

Szacuje się, że ilość plastikowych śmieci, które co roku wpływają do oceanów, wzrośnie prawie trzykrotnie do 2040 roku i wyniesie około 29 milionów ton. Ambitny projekt naukowy może pr...

Zanieczyszczenia rolnicze prowadzą do rozwoju groźnych dla ludzi i zwierząt mikroorganizmów (zanieczyszczenie nawozami), przeżyźnienia wody (zanieczyszczenie pestycydami, nawozami sztucznymi i gnojowicą), w wyniku czego rozwijają się w niej bakterie glony i sinice.

Jak zapobiegać zanieczyszczeniom wód?

W obecnej sytuacji zapobieganie zanieczyszczeniom wód staje się koniecznością. W tym celu rządy poszczególnych państw wprowadzają coraz bardziej rygorystyczne normy dla zakładów przemysłowych i gospodarstw domowych. Zwłaszcza tych, w których wciąż korzysta się z podziemnych zbiorników, do których odprowadzane są ścieki. Coraz większy udział w produkcji rolnej mają gospodarstwa ekologiczne, w które w mniejszym stopniu zanieczyszczają wody gruntowe i powierzchniowe (mniejszym, nie zerowym).

Warto pamiętać, że odpowiedzialność za czystość wód spoczywa nie tylko na centralnych organach władzy, ale na każdym z nas. Decyzje, które podejmujemy każdego dnia, w sposób pośredni lub bezpośredni wpływają na jakość wody, z której korzystamy. Właśnie dlatego ważne jest krzewienie postaw ekologicznych.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.