Żółw jaszczurowaty przypomina prehistoryczną bestię. W Polsce jest gatunkiem inwazyjnym

Spis treści:

1. Jak wygląda żółw jaszczurowaty?
2. Gdzie występuje żółw jaszczurowaty?
3. Żółw jaszczurowaty w Polsce
4. Czym żywi się żółw jaszczurowaty?
5. Tryb życia żółwia jaszczurowatego

Podaż żółwia jaszczurowatego jest niemała. Pozwala to przypuszczać, że nie brakuje osób, które chciałyby hodować tego niezwykłego gada. Należy jednak podkreślić, że nie jest to takie proste, jak mogłoby się wydawać. Na mocy unijnych aktów prawnych, żółwie jaszczurowate zostały wpisane na listę gatunków inwazyjnych, a to oznacza, że ich hodowla jest możliwa wyłącznie po uzyskaniu stosownego zezwolenia. Nie powstrzymuje to jednak nieodpowiedzialnych „opiekunów”, o czym świadczą okazy wypuszczone do środowiska. Co sprawia, że ludzie chcą uczynić niebezpiecznego gada egzotycznym pupilem?

Jak wygląda żółw jaszczurowaty?

Zapewne jego osobliwy wygląd. Każdy żółw ma w sobie coś z prehistorycznej bestii. W końcu te niezwykłe gady żyją na Ziemi od 250 milionów lat. Żółw jaszczurowaty (Chelydra serpentina), zwany też skorpuchą, wydaje się być jednak bliższy swoim praprzodkom niż większość przedstawicieli tego rzędu.

Głowa żółwia jaszczurowatego jest duża i masywna. Kontrastują z nią niewielkie oczy i nozdrza. Masywna szczęka górna, zakończona dużym, ostrym dziobem, od razu zdradza, że do dużego gada trzeba podchodzić z należytym respektem.

Masywne i silnie zbudowane są także kończyny. Przednie zaopatrzone są w cztery palce, a tylne – w pięć. Wieńczą je długie, grube pazury, które nie służą do rozgrzebywania dna zbiornika wodnego czy dzielenia większych części roślin. Zwierzę rozrywa nimi swoją ofiarę, jeżeli ta jest za duża, by mogło połknąć ją w całości.

Ubarwienie żółwia jaszczurowatego

Część grzbietowa jest oliwkowa lub brązowo-oliwkowa. Ubarwienie części brzusznej jest wyraźnie jaśniejsze – brudnobiałe lub biało-żółtawe.

Wielkość i masa

Przedstawiciele tego gatunku osiągają do 100 cm długości, przy czym należy podkreślić, że sam karapaks mierzy od 35 do 50 cm. Najcięższe osobniki ważą około 30 kg. Okazy trzymane w niewoli są jeszcze cięższe, dzięki stałemu dostępowi do pokarmu. Masa na poziomie 40 kg nie jest w tym przypadku niezwykłym wynikiem.

Należy wspomnieć, że w obrębie gatunku wyraźnie zarysowuje się dymorfizm płciowy. Samce są wyraźnie mniejsze od samic, a ich kloaka jest szersza i bardziej oddalona od nasady ogona.

Ogon żółwia jaszczurowatego

Ogon odpowiada około dwóm trzecim długości pancerza. Widoczne są na nim trzy rzędy wydłużonych łusek, na których odznaczają się rogowe grzbiety po bokach i w części górnej. Ta część ciała skorpuchy przypomina nieco ogon krokodyli. Z tego względu gad bywa nazywany żółwiem kajmanowym. Ogon samców jest węższy i dłuższy niż ogon samic.

Pancerz żółwia jaszczurowatego

Cechą charakterystyczną żółwia jaszczurowatego jest mocno zredukowany palstron (pancerz w części brzusznej), który układa się w kształt przypominający literę X. Z karapaksem (pancerzem grzbietowym) łączy się wąskim mostem.

U młodych osobników karapaks jest nierówny. Im zwierzę jest starsze, tym bardziej grzbietowa część pancerza staje się gładka i płaska.

Gdzie występuje żółw jaszczurowaty?

Żółwie jaszczurowate naturalnie występują przede wszystkim w Ameryce Północnej, ale niektóre podgatunki żyją także w krajach Ameryki Środkowej i Południowej. Zasięg terytorialny poszczególnych przedstawicieli tego gatunku prezentuje się następująco:

• Chelydra serpentina serpentina – zasiedla południową część Kanady, USA i Meksyk,
• Chelydra serpentina acutirostris – występuje w Panamie i Ekwadorze,
• Chelydra serpentina osceola – żyje w południowych i wschodnich stanach USA.

Jakiś czas temu jako podgatunek klasyfikowana była także Chelydra serpentina rossgnoni, żyjące w Hondurasie, Gwatemali, Salwadorze i na Kostaryce. Obecnie żółwie te mają status odrębnego gatunku Chelydra rossgnoni.

Siedliska żółwi jaszczurowatych

Żółwie jaszczurowate cechuje wysoka tolerancja różnych warunków klimatycznych. Można je spotkać w okolicach cieków i zbiorników wodnych do wysokości 2000 metrów n.p.m. Najchętniej wybierają rzeki i strumienie o słabym prądzie i mulistym bądź piaszczystym dnie, obfitującym w roślinność wodną i zatopione gałęzie, które zapewniają im nie tylko doskonały kamuflaż, ale także schronienie na czas hibernacji. Najczęściej bytują w wodach płytkich, ale niektóre osobniki spotykane są w strefie przybrzeżnej. Nie stronią też od wód lekko zasolonych.

Żółw jaszczurowaty w Polsce

Co ciekawe, żółwie jaszczurowate są spotykane nie tylko w Ameryce, ale także w Europie, w tym w Polsce. Skąd ten gatunek wziął się w naszym kraju? Odpowiadają za to hodowcy, którzy z różnych przyczyn nie chcą lub nie mogą opiekować się swoim egzotycznym ulubieńcem. Chcąc pozbyć się problemu, wypuszczają zwierzę na wolność i tu zaczyna się prawdziwy problem.

Należy bowiem podkreślić, że przedstawiciele tego gatunku wykazują duże zdolności adaptacyjne, a warunki siedliskowe, jakie napotykają w naszym kraju, w dużej mierze odpowiadają warunkom panującym w części naturalnego zasięgu ich występowania. Co obecność żółwi jaszczurowatych może oznaczać dla rodzimej przyrody?

Wymieniając negatywne aspekty obecności tego gada w Polsce, należy wskazać przede wszystkim na konkurencję pokarmową z rodzimymi gatunkami, między innymi z żółwiem błotnym. Lokalnie może przyczynić się też do ograniczenia liczebności bezkręgowców, płazów, ryb i ptaków wodnych. Na razie obserwowane są wyłącznie pojedyncze osobniki, bytujące blisko miejskich aglomeracji. Należy jednak wspomnieć, że panujące w Polsce warunki zapewniają tym zwierzętom sukces lęgowy, więc ich liczebność może wzrosnąć.

Czym żywi się żółw jaszczurowaty?

W kwestii pokarmowej żółwie jaszczurowate nie są specjalnie wybredne. Chwytają i pożerają ryby, gady i płazy, a w ich jadłospisie pojawiają się także ptaki wodne. Nie gardzą też padliną. Najczęściej polują w wodzie, jednak trzeba wspomnieć, że w porze suchej mogą szukać pożywienia na lądzie.

Tryb życia żółwia jaszczurowatego

Żółwie jaszczurowate są aktywne przez całą dobę, przy czym ich aktywność jest uzależniona od stopnia, w jakim zwierzę zaspokoiło głód. Na lądzie gad ten jest powolny i ociężały, a i w wodzie wydaje się być niezgrabny. To tylko pozory. Jeżeli trzeba ruszyć w pogoń za ofiarą, potrafi osiągnąć zaskakującą prędkość.

Zimę zwierzę spędza na dnie zbiornika wodnego, ukryte pośród zatopionych gałęzi. W stanie hibernacji temperatura ciała tego gada spada do około 2 stopni Celsjusza. Młode osobniki wykazują zaskakującą odporność na przemrażanie. Mogą wytrzymać obniżenie temperatury do minus 2 stopni Celsjusza nawet przez 30 godzin. Żółw jaszczurowaty wychodzi ze stanu hibernacji, gdy temperatura wody wzrasta powyżej 5 stopni.

Rozmnażanie i rozwój

Okres godowy zaczyna się w maju, a kończy w październiku. Po kopulacji samica wykopuje otwór w pobliżu zbiornika lub cieku wodnego, w którym składa do 40 jaj. Okres inkubacji trwa od 75 do 95 dni.

Po wykluciu młode mierzą ok 3 cm długości i są niemal czarne. Na ich karapaksie widoczne są kile, które z czasem zaczynają zanikać. Początkowo odżywiają się zawartością woreczka żółtkowego. Pokarm z otoczenia zaczynają pobierać po kilku dniach.

W środowisku naturalnym żółwie jaszczurowate żyją do 40 lat, jednak dojrzałości doczekują tylko nieliczne młode. O ile dorosłe osobniki nie mają wielu naturalnych wrogów w swoich siedliskach, to małe gady są łatwym celem dla drapieżników.

Atak żółwia jaszczurowatego

W chwili zagrożenia, większość żółwi po prostu chowa się w pancerzu. Nie dotyczy to jednak opisywanego gatunku. Gdy żółw jaszczurowaty odczuwa niepokój, wysuwa szyję i zaczyna kłapać silnymi szczękami. Kiedy ugryzie napastnika, niechętnie odpuszcza, a należy podkreślić, że potrafi ukąsić naprawdę głęboko. Bolesne rozcięcie skóry i tkanek nie jest jednak najgorszą możliwą konsekwencją bliskiego spotkania z tym gadem. Wyrośnięty osobnik może z łatwością odgryźć palec, a jeżeli swoją agresję skupi na dziecku – nawet dłoń.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.