Żółw stepowy – od rodzinnego pupila po zdobywcę kosmosu. Wszystkie oblicza sympatycznego gada

Żółw rosyjski, żółw afgański, żółw środkowoazjatycki czy czteropalczasty – to jedne z nazw pod jakimi możemy na świecie spotkać żółwia stepowego. Testudo horsfieldi – tę łacińską nazwę żółw stepowy zawdzięcza nazwisku Thomasa Horsfielda, amerykańskiego lekarza i przyrodnika, żyjącego w latach 1773-1859, który pracując w Indonezji, opisał wiele gatunków roślin i zwierząt tam występujących.
Możemy wyróżnić kilka podgatunków żółwia stepowego:

• Testudo horsfieldii rustamovi – występuje w południowo-zachodnim Turkmenistanie oraz zachodnim Kazachstanie
• Testudo horsfieldii kazachstanica – również spotykany w Kazachstanie i Turkmenistanie
• Testudo horsfieldii horsfieldii – występuje w Iranie, Pakistanie, Afganistanie, zachodnich Chinach i południowo-centralnej Azji.

Żółw stepowy jest powszechnie hodowany w domowych terrariach, zaś na wolności żyje pod ochroną. Co je, jak wygląda, gdzie żyje żółw stepowy i co żółwie stepowe robiły w kosmosie?

Żółw stepowy: charakterystyka

Żółto-zielona, owalna skorupa z ciemnymi tarczkami. Łapy –ciemne, masywne. Ubarwienie zależy od wieku i od miejsca występowania. U każdej kończyny żółw stepowy posiada po cztery pazury, co zdecydowanie wyróżnia go spośród wielu innych gatunków żółwi, które mają po pięć pazurów.

Żółwie stepowe osiągają wielkość od 15 do 23 centymetrów, natomiast ważą około dwóch kilogramów. Dla porównania największy znaleziony egzemplarz żółwia słoniowego mierzył 187 centymetrów przy wadze aż… 400 kilogramów.

Samice żółwia stepowego są większe od samców. Występuje tu wyraźny dymorfizm płciowy – samce posiadają długi muskularny ogon zakończony “kolcem”. Niektóre samce mają również wklęsły plastron czyli brzuszną część pancerza. Ta cecha w ogóle nie występuje u samic. Ich ogon jest też krótszy od ogona samców.

Dojrzałość płciową żółwie stepowe osiągają w okresie od trzeciego do piątego roku życia. Wiosną, po okresie zimowej hibernacji, żółwie zaczynają szukać partnera do godów. W trakcie zalotów samiec okrąża samicę, macha głową i obgryza jej głowę oraz przednie kończyny. Sama kopulacja trwa około kilku minut, w czasie których żółwie wydają z siebie charakterystyczne dźwięki.

Po około czterech tygodniach samica żółwia stepowego składa od dwóch do sześciu jaj. Okres inkubacji trwa od 80 do 110 dni, po których upływie, z jaj wykluwają się młode żółwie. Bywa jednak i tak, że samica nie składa jaj, tylko przechowuje spermę samca. Może tak robić nawet do roku od kopulacji, co umożliwia jej składanie jaj bez kontaktu z samcem.

Okres aktywności żółwia stepowego rozpoczyna się wiosną i trwa do czterech miesięcy. Kiedy temperatura wzrasta, na czas największych upałów żółw stepowy popada w stan estywacji czyli tak zwanego snu letniego. Natomiast zimą hibernuje, czyli zapada w sen zimowy. Okresy snu spędza w wykopanych przez siebie norach. Bywa tak, że jedną norę zamieszkuje kilka żółwi.

Gdzie żyje i czym się żywi żółw stepowy?

Żółwie stepowe żyją na suchych, skalistych oraz porośniętych trawami terenach stepów środkowo- azjatyckich, gdzie zamieszkują w pobliżu źródeł i potoków, gdzie stepowa roślinność jest najbardziej obfita. Często występują na wysokości powyżej 1500 metrów nad poziomem morza. Żyją w norach, które wykopują w w piaszczystym bądź gliniastym podłożu. Zasięg występowania żółwia stepowego rozciąga się od południowo- wschodniej Rosji poprzez wschodni Iran, północno- zachodni Pakistan i Afganistan.

Żółwie stepowe są roślinożerne- na wolności odżywiają się głównie trawą- zieloną i suchą, roślinami, gałązkami, kwiatami, owocami oraz miąższem liści i łodyg. Ich pożywienie zależne jest od zmian pór roku i zmian w sezonowej roślinności.

Ile żyją żółwie stepowe?

Długość życia żółwia stepowego w naturze wynosi od pięćdziesięciu do osiemdziesięciu lat, choć w niektórych źródłach można znaleźć informacje i o stuletnich przedstawicielach tego gatunku.

Żółw stepowy w domu

Żółwie stepowe to jedne z najpopularniejszych zwierząt hodowanych w domach. W Polsce to właśnie żółw stepowy był jednym z pierwszych gatunków żółwi hodowanych w domowych terrariach. Aktywne w dzień, w godzinach porannych i popołudniowych, co sprawia, że są aktywne mniej więcej w tym samym czasie co ich właściciele i nie sprawiają kłopotów hałasowaniem w nocy.

Terrarium żółwia stepowego powinno mieć sporą powierzchnię, aby zwierzę mogło swobodnie spacerować. Żółwie stepowe cechuje silny terytorializm oraz wysoki poziom agresji w stosunku do innych przedstawicieli tego gatunku, także trzymanie w tym samym terrarium więcej niż jednego osobnika jest dość ryzykowne.

Również nie jest zalecane kupowanie żółwia stepowego dla dzieci. To nie są zwierzęta towarzyskie, więc nie sprawdzą się jako towarzysze zabaw. Wymagają natomiast odpowiedniej pielęgnacji. Istotne jest zapewnienie żółwiom stepowym odpowiednio grubego podłoża, w którym będą mogły kopać i zasypywać się, tak jak to czynią w warunkach naturalnych.

Dieta żółwia stepowego powinna zawierać elementy niskobiałkowe, niskowęglowodanowe oraz ze sporą ilością błonnika. W warunkach domowych pożywienie żółwia stepowego mogą stanowić różne warzywa uprawne czy rośliny ozdobne. Jabłko, dynia, kukurydza, przydomowe chwasty – tym wszystkim możemy urozmaicać dietę żółwia stepowego. Należy jednak pamiętać, że owoce nie są wskazane jako główny element pożywienia żółwia, ale powinny stanowić raczej smakołyk. Nadmierna ilość cukru zawartego w owocach może bowiem prowadzić do problemów trawiennych.

Natomiast zupełnie niewskazane jest podawanie żółwiom stepowym sałaty, która ze względu na niewłaściwy stosunek wapnia do fosforu oraz obecność szczawianów, uniemożliwia żółwiom odpowiednie przyswajanie wapnia.

W ciągu dnia żółw stepowy powinien przebywać pod lampą grzewczą, zapewniającą mu temperaturę około trzydziestu stopni Celsjusza. W okresie letnim dobrze jest zapewnić żółwiowi zabezpieczony przed drapieżnikami wybieg zewnętrzny.

Należy również pamiętać o regularnej kontroli długości i ewentualnym przycinaniu zbyt długich pazurów żółwia stepowego. Na wolności bowiem żółwie, kopiąc w podłożu, w naturalny sposób ścierają pazury. W terrarium mogą mieć z tym problem, a przerośnięte pazury stanowią duże utrudnienie przy poruszaniu. Tak samo rzecz się ma z pyskiem żółwia stepowego, który również ściera się poprzez spożywanie odpowiednio twardych pokarmów. Należy mieć to na uwadze podczas ustalania diety żółwia.

Żółw stepowy: zagrożony gatunek

W Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych żółwie stepowe mają status VU, czyli są zwierzętami narażonymi na wyginięcie. Utrata naturalnych siedlisk, między innymi w wyniku działań wojennych czy wypasu zwierząt gospodarskich; polowania dla niezwykle smacznego mięsa czy nielegalny handel i przemyt, to główne przyczyny spadku liczebności populacji żółwia stepowego.

Ciekawostki o żółwiu stepowym

• Zastanawiałeś się kiedyś, ile śpi żółw stepowy? Czas, który ten gad przeznacza na spanie jest naprawdę imponujący. W ciągu roku żółw stepowy może przespać nawet dziewięć miesięcy.
• Tak samo jak u innych żółwi lądowych płeć żółwi stepowych determinowana jest przez temperaturę inkubacji jaj. W niższej temperaturze wykluwają się samce, natomiast w wyższej samice. Z tą cechą związane jest pewne zagrożenie. Jeżeli ocieplanie się klimatu będzie postępować tak szybko jak dotychczas, wówczas z jaj będą mogły wykluwać się jedynie samice, co w rezultacie doprowadzi do wyginięcia gatunku.
• Skorupa żółwia to tak naprawdę część jego szkieletu, która razem z nim rośnie. Żółwie są jedynymi na świecie kręgowcami posiadającymi szkielet na zewnątrz.
• W 1968 roku dwa żółwie stepowe wzięły udział w misji Zond, podczas której radziecka sonda obleciała Księżyc i powróciła na Ziemię. Żółwiom towarzyszyły muszki, bakterie i rośliny oraz… manekin zajmujący miejsce pilota. Żaden ze stepowych żółwi nie ucierpiał podczas wyprawy.