Wiesz, które zwierzęta zapadają w sen zimowy? Oto lista gatunków i ciekawostki o śnie zimowym

W tym artykule:

1. Na czym polega sen zimowy?
2. Dlaczego zwierzęta zapadają w sen zimowy?
3. Jakie zwierzęta zapadają w sen zimowy?
4. Sen zimowy - ciekawostki

"Stary niedźwiedź mocno śpi..." - słowa dziecięcej piosenki utrwaliły w nas przekonanie, że "misie" to jedne z nielicznych zwierząt zapadających w sen zimowy. Nic bardziej mylnego. Istnieje wiele ssaków, które przesypiają niekorzystny dla nich okres, a należy podkreślić, że w sen zimowy zapadają także pajęczaki, gady i płazy. Zanim wskażemy na konkretne gatunki, najpierw odpowiedzmy na istotne pytanie - na czym polega sen zimowy i dlaczego niektórzy przedstawiciele fauny przesypiają zimę?

Na czym polega sen zimowy?

Sen zimowy to stan fizjologiczny odrętwienia organizmu, w którym dochodzi do okresowego spowolnienia procesów życiowych. Następuje wówczas spadek temperatury ciała, obniżenie pobudliwości nerwowej, spowolnienie przemiany materii, akcji serca i pracy mózgu. Sygnałem do rozpoczęcia snu zimowego jest nastanie temperatury progowej, innej dla poszczególnych gatunków. Następują wówczas zmiany w funkcjonowaniu gruczołów dokrewnych.

Zanim zwierzę przejdzie w stan odrętwienia, najpierw musi zgromadzić obfite zapasy brunatnej tkanki tłuszczowej, która odpowiada m.in. za wytwarzanie ciepła w organizmie. Warto jednak podkreślić, że niektóre gatunki zapadają w tzw. sen przerywany - co jakiś czas ulegają wybudzeniu, by odżywić się zapasami zgromadzonymi w schronieniu. W tym przypadku, gromadzenie nadmiaru brunatnej tkanki tłuszczowej nie jest konieczne.

Należy wyraźnie podkreślić, że sen zimowy, nazywany też letargiem lub odrętwieniem, nie jest pojęciem tożsamym dla naturalnej hibernacji. Drugi z wymienionych stanów polega na wyłączeniu termoregulacji, co w jeszcze większym stopniu doprowadza do spowolnienia procesów metabolicznych. Dochodzi wówczas do wystąpienia głębokiej hipotermii - temperatura ciała zwierząt hibernujących zrównuje się z temperaturą otoczenia lub jest od niej tylko nieznacznie wyższa. Taki stan jest charakterystyczny dla niewielkich zwierząt, dla których utrzymanie stałej temperatury ciała wiąże się ze zbyt dużym wydatkiem energetycznym.

Dlaczego zwierzęta zapadają w sen zimowy?

Gdy w otoczeniu zwierząt nastają zimowe temperatury, znaczna część nagromadzonej energii zostaje spożytkowana w procesie termoregulacji organizmu. Mówiąc prościej - chodzi o utrzymanie ciepła. To z kolei pociąga za sobą konieczność regularnego odżywiania ustroju, a zimą występuje deficyt pokarmu. Właśnie dlatego, niektóre gatunki zapadają w sen zimowy - żeby móc przetrwać niekorzystny dla nich okres. Letarg lub hibernacja pozwala uniknąć energochłonnego tempa przemiany materii, niezbędnego do utrzymania stałej temperatury ciała i podtrzymania procesów życiowych.

Jakie zwierzęta zapadają w sen zimowy?

Zwierzęta, które zasypiają na zimę, są licznie reprezentowane, a wiele z nich żyje w polskich lasach. Oto niektóre z nich.

Niedźwiedź brunatny

Wbrew obiegowej opinii, niedźwiedzie nie hibernują, a jedynie zapadają w letarg. W polskich warunkach, wielkie drapieżniki przesypiają mniej więcej 3 miesiące. Jego schronieniem są pieczary, gęste zarośla lub wykroty. Na zimę przypada okres rozrodczy tych ssaków. Od grudnia do lutego, samice wybudzają się, by urodzić od dwóch do czterech młodych, które na powietrze wychodzą dopiero wiosną. W okresie snu zimowego, "miś" traci nawet 200 kg masy ciała, więc wiosną musi intensywnie uzupełniać zapasy energetyczne.

Świstak

Niedźwiedzie to nie jedyne zwierzęta górskie, które zapadają w sen zimowy. Do tej grupy należy zaliczyć także świstaka, który przesypia całą zimę. wynika to z faktu, że świstak nie jest w stanie zgromadzić wystarczająco dużych zapasów energetycznych, by móc bezpiecznie wybudzić się i ponownie zasnąć. Nagłe przebudzenie wiąże się ze znacznym wydatkiem energetycznym i gryzoniowi mogłoby zabraknąć zapasów tłuszczu na ponowne zaśnięcie. Zimę spędzają w swoich norach, zatykając wylot trawą i korzeniami.

Jeż

Jeże zimują samotnie. Gdy nastanie niska temperatura, wypatrują spokojnego miejsca, w którym mogą przespać zimę, po czym zakopują się pod warstwą gałęzi i jesiennych liści, a następnie - zwijają w kulkę.

Suseł

Powiedzenie "spać jak suseł" nie wzięło się znikąd. Zależnie od utrzymującej się temperatury, te zwierzęta leśne mogą przespać nawet 6-7 miesięcy. Wcześniej, odpowiednio przygotowują swoje schronienia - nanoszą siano do nory, by zapewnić sobie wyższą temperaturę.

Nietoperz

Nietoperze zimują w jaskiniach, sztolniach, na strychach lub w piwnicach, zawsze w pozycji głową w dół. W trakcie zimowego snu, temperatura ciała latającego ssaka spada aż o 30 stopni Celsjusza. Od czasu do czasu budzą się, by poszukać lepszego miejsca lub załatwić potrzeby fizjologiczne.

Sen zimowy - ciekawostki

W trakcie snu zimowego, temperatura ciała nietoperza może spaść do zaledwie 4 stopni Celsjusza.

Wbrew pozorom, sen zimowy nie polega na przespaniu całej zimy. Co kilka tygodni, niektóre zwierzęta budzą się by wydalić produkty zwolnionej przemiany materii i ocenić, czy w ich otoczeniu nie czyha żadne niebezpieczeństwo. Niektóre z nich odżywiają się zgromadzonymi zapasami, a gdy schronienie nie zapewnia odpowiedniej temperatury, szukają cieplejszego miejsca. Takie wybudzenie zwykle trwa kilka godzin, czasami - dobę.

W trakcie snu zimowego, niedźwiedź brunatny może stracić nawet 25 proc. masy ciała.

Zwierzęta nie zapadają w sen zimowy w tym samym czasie. Przejście w stan hibernacji jest uzależnione od temperatury stanowiącej wartość graniczną dla danego gatunku.

Podczas gdy wiele zwierząt zapada w wielomiesięczny sen zimowy, niektórzy przedstawiciele fauny nie zasypiają nigdy, przynajmniej z fizjologicznego punktu widzenia. Do tej grupy zaliczają się niektóre zwierzęta morskie, przede wszystkim delfiny, u których w trakcie snu jedna półkula mózgowa przez cały czas pozostaje aktywna.