Gra w kolory
Olśniewające upierzenia i teatralne toki rajskich ptaków są też ucieleśnieniem nierozwikłanej tajemnicy przyrody: dlaczego ewolucja, zazwyczaj bezlitosna w rachunku kosztów i zysków, toleruje taki przepych, a co więcej – sama go stworzyła? Taki ekshibicjonizm jest przecież z punktu widzenia biologicznego bardzo kosztowny; no i jaskrawe upierzenie rzuca się w oczy drapieżnikom.
– Tutaj, na Nowej Gwinei, walka o byt odbywa się nie na zęby i pazury, raczej na barwne szaty i ozdoby. Rajskim ptakom żyje się tu dość łatwo. Jedyne w swoim rodzaju warunki naturalne, które panują na wyspie, pozwoliły im posunąć się w ekstrawagancjach tak daleko jak nigdzie indziej na świecie – mówi Ed Scholes z nowojorskiego Muzeum Historii Naturalnej. Jego zdaniem, gdyby panowały tu cięższe warunki, ewolucja nie stworzyłaby tych ptaków.
W lasach największej tropikalnej wyspy na świecie owoców i owadów jest w bród, a naturalnych wrogów – jak na lekarstwo. Nowa Gwinea ma blisko 2,5 tys. km długości; jeszcze 8 tys. lat temu była połączona z Australią i miała wspólną z nią faunę. Obfitowała ona w torbacze i ptaki, natomiast ssaków łożyskowych nie było wcale – co oznaczało brak małp czy wiewiórek, które mogłyby konkurować z ptakami o pokarm, a tak-że brak kotów, które by na nie polowały. Wynik: ptasi raj, który do dziś liczy ponad 700 gatunków.
Z braku innych nacisków ewolucyjnych rajskie ptaki wyspecjalizowały się w doborze płciowym. Cechy, które sprawiały, że jeden osobnik jest atrakcyjniejszym partnerem niż inne, były przekazywane następnym pokoleniom i z czasem wzmacniane. – Dobór płciowy jest dla rajskich ptaków tym, czym dobór naturalny dla zięb Darwina, czyli główną przyczyną sprawczą zmienności – mówi Scholes. – Zwyczajne reguły przetrwania nie są tu tak ważne jak reguły sukcesu w godach. Zróżnicowanie tutejszej ornitofauny bierze się też z rozmaitości siedlisk: od wilgotnych sawann nadbrzeżnych po wysokogórskie lasy mgielne. Pokryte chaszczami bagna przeplatają się z żyznymi nizinami, a osiową część wyspy zajmuje łańcuch wysokich gór, z których najwyższe przekraczają 5 tys. m n.p.m. Góry tworzą trudno dostępny labirynt grani i urwisk w głębi wyspy. Pejzaż, kształtowany przez erupcje wulkaniczne, trzęsie-nia ziemi i równikowe ulewne deszcze, jest pełen naturalnych barier izolujących od siebie populacje, które dzięki temu mogą ewoluować w odrębne gatunki (taki pokawałkowany krajobraz znajduje też odbicie w zróżnicowaniu tubylczych kultur; plemiona zamieszkujące tylko wschodnią część wyspy, terytorium państwa Papua-Nowa Gwinea, mówią więcej niż 750 językami). Przyroda na większości obszaru Nowej Gwinei pozostaje dziewicza jak za dawnych czasów; do dziś fauna wyspy nie jest poznana w pełni. W grudniu 2005 r. naukowcy prowadzący badania w górach Foja w zachodniej, indonezyjskiej części wyspy, znaleźli rajskiego ptaka o charakterystycznych sześciu sterczących drutowatych piórach na głowie: przedstawiciela rodzaju sześciopiór (Parotia) z gatunku P. berlepschi. Nigdy wcześniej naukowcy nie widzieli żywego przedstawiciela tego gatunku, znano go wyłącznie z kilku preparowanych okazów, zresztą niekompletnych, pochodzących sprzed stu lat.