Leszno – atrakcje, zabytki, historia miasta. Co warto zobaczyć w „wielkopolskich Atenach”?

W tym artykule:

1. Historia Leszna
2. Co warto zobaczyć w Lesznie?
3. Z czego słynie Leszno?
4. Atrakcje Leszna i okolic
5. Leszno – informacje praktyczne

Wielkopolska to region z olbrzymim potencjałem turystycznym i masą fascynujących miejsc wartych odwiedzenia. Znajdą tu coś dla siebie zarówno miłośnicy historii, jak i ci lubiący przede wszystkim aktywną formę spędzania wolnego czasu. Aby jeszcze bardziej zachęcić do podróży w tę część Polski, przedstawiamy największe atrakcje województwa wielkopolskiego. Na pierwszy ogień bierzemy Leszno. Sprawdź, co warto wiedzieć o tym mieście oraz jakie atrakcje zobaczyć na miejscu.

Historia Leszna

„Wielkopolskie Ateny” i „Mała Europa w Wielkopolsce” – tak na przestrzeni wieków nazywane było Leszno. Na tle innych miast regionu, jak np. Gniezno, Kalisz czy Poznań, dawna stolica województwa leszczyńskiego jest stosunkowo młoda. Prawa miejskie otrzymała dopiero w 1547 roku z rąk Zygmunta Starego. Choć pierwsze wzmianki pochodzą z końcówki XIV w., gdy Leszno (wówczas Lesczno) było jeszcze wsią.

Właściwie od samego początku Leszno rozwijało się jako miasto prywatne, od którego wywodzi się nazwisko rodu Leszczyńskich. To tu młodość spędził Stanisław Leszczyński, późniejszy król Polski oraz książę Lotaryngii i Baru. A także ojciec Marii Leszczyńskiej, królowej Francji w latach 1725–1768. Nic więc dziwnego, że w 1790 r. Leszno doczekało się statusu miasta królewskiego.

Gdy w XVI i XVII wieku większość państw Europy borykała się z kolejnym klęskami i wojnami, Leszno przeżywało swój prawdziwy złoty okres. W tym samym czasie w mieście schronienie znalazła duża część uciekinierów religijnych z Czech, Węgier, a nawet Szkocji. Wszystko za sprawą lokalnej szlachty – m.in. Górków, Leszczyńskich czy Babskich. U niej uchodźcy mogli znaleźć azyl i swobodnie wyznawać swoją wiarę.

Dzięki otwartości na inne kultury Leszno stało się nie tylko wielonarodowym miastem, gdzie żyli obok siebie Polacy, Czesi, Niemcy, Żydzi, Szkoci, Węgrzy i Włosi, tworząc tzw. „małą Europę w Wielkopolsce”. Ale także jednym z najważniejszych ośrodków gospodarczych i naukowych XVII-wiecznej Rzeczypospolitej (stąd określenie „Wielkopolskie Ateny”). Ród Leszczyńskich mocno wspierał rozwój edukacji w swych dobrach. Na terenie miasta znajdowały się liczne placówki edukacyjne, w tym biblioteki parafii ewangelickich, łacińska szkoła luterańska oraz niezwykle cenne archiwum Jednoty Braci Czeskich i gimnazjum kalwińskie przy ul. Chrobrego.

Najstarsze miasto Polski. Co nam mówią źródła historyczne i archeologiczne?. 

Jakie jest najstarsze miasto w Polsce? Dużo zależy od tego, jak definiujemy miasto. Nie ma jednej odpowiedzi, lecz co najmniej kilka.

W czasach swojej świetności Leszno było zamieszkiwane przez wielu wybitnych uczonych. M.in. przez czeskiego pedagoga Jana Amosa Komenskiego oraz mającego szkockie korzenia lekarza Jana Jontsona, który na stałe zapisał się w historii miasta. Świadczy o tym chociażby krótka sentencja wyryta na kamieniu nagrobnym, znajdująca się na terenie dawnego cmentarza, a obecnie parku noszącego imię uczonego:

– Tu leżą kości najznakomitniejszego uczonego i lekarza Jana Jontsona, pochodzącego ze znakomitego rodu szkockiego, zasłużonego sławnymi dziełami świeckimi i duchownymi. Potomni podziwiać będą jego ustawiczne dążenia do poznania świata. Przechodniu zatrzymaj się i zmów modlitwę.

Największą plagą dawnej Polski były częste pożary miast, w tym również Leszna, które trzykrotnie walczyło z żywiołem (1656, 1767 i 1790 r.). Podczas drugiego rozbioru Polski w 1793 r. Leszno zostaje wcielone do Prus. Z kolei w 1815 r., na mocy postanowień Kongresu Wiedeńskiego miasto znalazło się w granicach Wielkiego Księstwa Poznańskiego.

W 1975 r. Leszno zostało miastem wojewódzkim, a po przeprowadzonej 24 lata później reformie administracyjnej miastem na prawach powiatu. Dziś liczy sobie niespełna 60 tysięcy mieszkańców (z czego 15% stanowią obcokrajowcy). Jest największym miastem południowo-zachodniej Wielkopolski.

Co warto zobaczyć w Lesznie?

Bogata historia Leszna przekłada się na wiele niezwykle cennych zabytków, które przypominają o dawnych dziejach. Aby jeszcze mocniej poczuć ducha minionych lat, warto zaplanować zwiedzanie miasta śladami króla Stanisława Leszczyńskiego. Trasa prowadzi przez najważniejsze dla leszczynian miejsca. Na liście znajdują się między innymi:

• Pałac Sułkowskich,
• Dawna Synagoga,
• Ratusz,
• Kolegiata św. Mikołaja,
• Kościół św. Jana Chrzciciela,
• Kościół św. Krzyża,
• Dawne Gimnazjum.

Pałac Sułkowskich

W 1738 roku Stanisław Leszczyński, po przymusowym zrzeczeniu się polskiej korony na rzecz Augusta III Sasa, sprzedał swoje dobra rodowe hrabiemu Aleksandrowi Józefowi Sułkowskiemu. To z rozkazu arystokraty pod koniec XVIII wieku rozpoczęto odbudowę renesansowego pałacu, który spłonął ponad sześć dekad wcześniej. Nad całością prac czuwał słynny architekt Karol Marcin Frantz.

Początkowo mieściło się tutaj Królewsko-Pruskie Gimnazjum, a następnie sąd okręgowy i obwodowy. Dziś znajdujący się na pl. Tadeusza Kościuszki Pałac Sułkowskich pełni funkcję siedziby władz wojewódzkich

Dawna Synagoga

Diaspora żydowska stanowiła ważną część dawnego Leszna. Najsłynniejszym przedstawicielem owej społeczności był rabin, ceniony filozof i absolwent słynnego gimnazjum Braci Czeskich, Leo Baeck.

Najważniejszą pamiątką po miejscowych Żydach jest dawna synagoga przy ul. Narutowicza. Bożnica jest uznawana za najstarszą, a zarazem najlepiej zachowaną w regionie (przerwała II wojnę światową). Została wybudowana w latach 1796–1799 na miejscu starej synagogi, która spłonęła w pożarze. Dziś pełni funkcję Galerii Sztuki Muzeum Okręgowego.

Ratusz

W centrum leszczyńskiego rynku znajduje się jeden z symboli miasta, czyli barokowy ratusz, uznawany za jeden z najpiękniejszych w województwie. Jego autorem był ceniony włoski architekt epoki baroku Pompeo Ferrari.

Budynek ma trzy piętra i wieżę liczącą 60 metrów wysokości, skąd kilka razy dziennie wybrzmiewają różne melodie z umieszczonego tu kuranta. Ratusz zwieńczony jest zegarem i barokowym hełmem. W pobliżu znajduje się podcieniowa kamienica z połowy XVII w. pod numerem 29.

Kolegiata św. Mikołaja

Barokowy Kościół św. Mikołaja (potocznie nazywany leszczyńską farą) w Lesznie do 1939 roku był jedyną świątynią katolicką w mieście. Za jego budowę odpowiedzialny był włoski duet – Jan Catenazzi oraz Pompeo Ferrari, twórca miejscowego ratusza. Kościół do dzisiaj zachował swój pierwotny charakter oraz bogate wyposażenie z niezwykle cennym obrazem Świętej Trójcy na czele i pięknie zdobioną amboną z rzeźbą św. Jana Nepomucena.

W 2013 r. Kościół św. Mikołaja został podniesiony do rangi bazyliki mniejszej. W ramach ciekawostki dodajmy, że jednym z warunków, jakie świątynia musi spełnić, by otrzymać ten honorowy tytuł, jest całodniowe otwarcie kościoła dla wiernych.

Po zwiedzeniu wnętrz bazyliki kolegiackiej warto udać się do znajdującej się na przeciwko pracowni Artiszok, gdzie można – jak czytamy na stronie – „oddać się radosnej twórczości w glinie”.

Kościół św. Jana Chrzciciela

Początki dawnego zboru braci czeskich sięgają lat 50. XVII wieku. Zaledwie dwa lata po zakończeniu budowy ogień strawił świątynię po raz pierwszy. Historia powtórzyła się w 1707 roku. Po ponownej odbudowie służyła jedynie wspólnocie niemieckiej i polskiej, ponieważ gmina czeska przestała istnieć. Wraz z końcem II wojny światowej kościół został przejęty przez parafię św. Mikołaja.

Kościół św. Krzyża

Świątynia wybudowana za zgodą Rafała Leszczyńskiego i z inicjatywy przybyłych w pierwszej połowie XVII wieku do Leszna luteran. Niestety, kościół trzykrotnie uległ zniszczeniu w wyniku pożaru, ale za każdym razem został odbudowany. Po II wojnie światowej lokalne władze przekazały go pod opiekę parafii polskokatolickiej, a następnie parafii rzymskokatolickiej.

Dawne Gimnazjum

Narożny budynek mieszczący przy ul. Chrobrego 32 do 1845 roku był siedzibą gimnazjum kalwińskiego (od 1821. r. Królewsko-Pruskie Gimnazjum). Jego tradycje sięgają czasów braci czeskich i działalności pedagoga Jana Amosa Komeńskiego. Później szkołę przeniesiono do Pałacu Sułkowskich. Natomiast budynek, gdzie mieściło się leszczyńskie gimnazjum, przeznaczono na cele mieszkalne.

Z czego słynie Leszno?

Mówiąc o największych atrakcjach miasta, nie sposób nie wspomnieć o żużlu. Leszno to dla wielu „polska stolica żużla”. Przypomnijmy, że miejscowy klub, Unia Leszno, ma na swoim koncie aż osiemnaście tytułów drużynowego mistrza kraju. Zawody odbywają się na Stadionie im. Alfreda Smoczyka przy ul. Strzeleckiej 7, który w przeszłości czterokrotnie gościł Drużynowe Mistrzostwa Świata.

Leszno słynie także z największego w Europie lotniska szybowcowego, gdzie miłośnicy podniebnych wrażeń mogą z lotu ptak podziwiać piękno miasta o każdej porze dnia i nocy. Bowiem leszczyński Aeroklub jako jedyny na Starym Kontynencie organizuje nocne loty szybowcem.

Odbywające się corocznie w czerwcu pokazy lotnicze Antidotum Airshow Leszno przyciągają tłumy entuzjastów z kraju i zagranicy. W 2023 roku jedna z najbardziej spektakularnych imprez lotniczych na świecie otrzymała tytuł „Cudu Polski” w plebiscycie magazynu National Geographic Traveler.

Dość wyjątkowym miejscem na mapie Leszna jest otwarta w 2022 roku pierwsza w Polsce Biblioteka Jazzu. Mieści się w gmachu Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Stanisława Grochowiaka.

Celem biblioteki, jak zaznaczają jej pomysłodawcy, jest pozyskiwanie, gromadzie i archiwizowanie zasobów kolekcjonerskich od osób prywatnych oraz we współpracy z zarówno krajowymi, jaki europejskimi instytucjami. Odwiedzający mogą na miejscu oddać się lekturze z jazzem w tle, a także wziąć udział w wykładach prowadzonych przez topowych polskich dziennikarzy jazzowych.

Odwiedzając Leszno warto udać się również do fabryki bombek CELTIC, które w całości wytwarzanych są ręcznie. Turyści oprócz zwiedzania i zaopatrzenia się w piękne ozdoby świąteczne, mogą też wziąć udział w warsztatach z dekoracji bombek.

Atrakcje Leszna i okolic

Ciekawe atrakcje czekają na zwiedzający także poza miastem. Region leszczyński ma niezwykle zróżnicowaną ofertę, która z pewnością przypadnie do gustu każdemu, kto postanowi spędzić w południowej-zachodniej Wielkopolsce krótszy lub dłuższy urlop.

Miłośnikom wodnych szaleństw polecamy 37-kilometrowy Konwaliowy Szlak Kajakowy lub alternatywną „Pętlę Cysterską”. Do dyspozycji kolarzy jest aż 34 wyznaczonych i oznakowanych tras rowerowych o łącznej długości ponad 600 km. Z kolei pasjonaci jeździectwa mogą ruszyć w niezapomnianą przygodę, jaką jest 7-dniowy rajd konny „Szlakiem króla Stanisława”, liczącym 150 km.

Leszno pod wodzą rodziny Sułkowskich stało się ważnym ośrodkiem młynarstwa. Pod koniec XVIII wieku w okolicach miasta znajdowało się ponad 80 wiatraków. Do naszych czasów zachowało się ich niewiele. Trzy zabytkowe wiatraki wciąż można podziwiać w oddalonej o niepełna 10 km od Leszna Osiecznej. Najstarszy z nich, środkowy, Józef Adam (nazwany na cześć ostatniego młynarza), zbudowany został w 1763 roku i był użytkowany aż do do 1983 r.

Będąc w okolicach Leszna warto zobaczyć także:

• zamek w Rydzynie,
• zespół pałacowy w Pawłowicach,
• kościół i klasztor ojców Filipinów w Gostyniu,
• późnobarokowy kościół klasztorny w Osieczna.

Leszno – informacje praktyczne

• Do Leszna bez problemu dostaniemy się pociągiem. Bezpośrednie połączenia realizowane są m.in. z Wrocławia czy Poznania. Podróż trwa ok. godziny.
• W Lesznie znajduje się klika baz noclegowych. Najczęściej wybierany przez turystów jest 3-gwiazdkowy Hotel Akwawit, znajdujący się w stosunkowo bliskiej odległości (ok. 10 min spacerem) od dworca kolejowego i rynku. Tuż obok hotelu nadal widać pozostałości po dawnym aquaparku, który przez lata był znakiem rozpoznawczym miasta.
• W Lesznie, podobnie jak w innych wielkopolskich miastach, nie może zabraknąć dobrej cukierni i kawiarni. W centrum miasta znajdziemy wiele miejsc, gdzie serwowana jest filiżanka dobrej kawy oraz słodkie smakołyki i przekąski.
• Centrum Informacji Turystycznej w Lesznie zlokalizowany jest przy ul. Słowiańskiej 24.

Źródło: wielkopolska.travel.

Nasz ekspert

Igor Szulim

Od zawsze wiedziałem, co chcę robić w życiu. Dlatego z pasji i z wykształcenia jestem dziennikarzem. W National-Geographic.pl zajmuje się tematyką podróżniczą. Szczególnie bliskie są mi kraje niemieckojęzyczne. Po godzinach najchętniej spędzam czas na korcie tenisowym.