Najstarsze zamki w Polsce – czyli które? Odpowiedź na to pytanie wcale nie jest łatwa

W tym artykule:

1. Definicja zamku
2. Pierwsze zamki
3. Najstarsze zamki świata
4. Jak zdefiniować najstarsze zamki w Polsce?
5. Zamek Wleń
6. Zamek Piastowski w Legnicy
7. Zamek w Lublinie
8. Inne najstarsze zamki w Polsce

Budowle, które zwiemy zamkami są nieodłącznie związane z władcami, którzy je wznosili. Nic więc dziwnego, że najstarsze polskie zamki sięgają swoją historią początków polskiej państwowości. Były wznoszone przez królów dawnej Polski oraz książąt panujących nad regionami, które dziś leżą w naszych granicach – na przykład Śląskiem.

Definicja zamku

Żeby rzetelnie odpowiedzieć na pytanie o najstarsze zamki w Polsce, trzeba znać definicję zamku. Według encyklopedii PWN zamek to „warowna budowla mieszkalna, przeważnie murowana, stanowiąca zwykle kompleks architektoniczny złożony z jednego lub dwóch pierścieni murów zwieńczonych blankami, z basztami w narożach i wieżą bramną, często z barbakanem i zwodzonym mostem nad fosą”. Według innych źródeł zamek to „zamknięty obwód obronny powstały w ustroju feudalnym jako ośrodek władzy książęcej, siedziba możnowładcy, siedziba rycerza lub placówka militarna”. Mówiąc w skrócie, zamki są warownymi rezydencjami kogoś z kręgów władzy.

Pierwsze zamki

Nie jest to definicja ścisła, ale pozwala umiejscowić zamki w miejscu i czasie – to w znakomitej większości budowle europejskie z czasów średniowiecza. Definicja zamku jako rezydencji królewskiej lub arystokratycznej sprawia, że praktycznie każdy wczesnośredniowieczny zamek był wielokrotnie przebudowywany. Pierwsze tego typu budowle były po prostu zbyt kosztowne, by je porzucić lub zastąpić.

Największe zamki na świecie - gdzie się znajdują i które można zwiedzić?

Największe zamki na świecie onieśmielają swoją monumentalnością. O jakich obiektach mowa? Zapraszamy na wycieczkę szlakiem największych zamków świata.

Zamki murowane zaczęto budować około XI w. Wcześniej podobne budowle obronne były z drewna, ziemi i tylko częściowo kamienia. Nie mogły być więc nazywane zamkami, przypominały raczej grody. Techniki budowy umożliwiły wznoszenie dużych obronnych zamków kamiennych (lub ceglanych) dopiero w XI w. Pierwsze zamki nie były ani zbyt duże, ani specjalnie piękne.

Najstarsze zamki świata

Za jedne z pierwszych zamków na świecie uważa się m.in.: warownię w Doué-la-Fontaine we Francji (rok budowy ok. 950), zamek Windsor (ok. 1070) i zamek Hochensalzburg w Salzburgu (ok. 1077). Ten pierwszy, w formie trwałej ruiny zachował się w kształcie zbliżonym do oryginału. Dwa kolejne były w ciągu stuleci tak wiele razy modyfikowane i przebudowywane, że o ich początkach dowiadujemy się już tylko z historycznych dokumentów.

Jak zdefiniować najstarsze zamki w Polsce?

Zatem które właściwie zamki można uznać z najstarsze w Polsce? Te które wybudowano najwcześniej, ale już nie istnieją? Czy te, które zachowały się w całości, w oryginalnym kształcie, bez przebudowywania? A może te, w których zachowały się najstarsze fragmenty, choć reszta już nie przypomina oryginalnej budowli? Wątpliwości mnożą się jeszcze, kiedy weźmiemy pod uwagę trudności w precyzyjnym datowaniu budowy zamków. Spróbujmy zatem przyjrzeć się kilku warowniom, które można uznać za najstarsze zamki w Polsce.

Zamek Wleń

Ta klimatyczna śląska warownia, choć zachowała się do naszych czasów jedynie w części, zasługuje na miano jednego z najstarszych zamków w Polsce. Nawet mimo niepewnej daty powstania. Historycy jednak przyjmują, że powstała w drugiej połowie XII w. Na miejscu dzisiejszego zamku wcześniej istniała inna warownia, jednak nie była murowana tylko ziemno-drewniana.

Zamek Wleń pierwotnie był związany z księciem śląskim, Bolesławem I Wysokim, który najprawdopodobniej wzniósł pierwsze mury. Zamek był wykorzystywany także przez kolejnych władców regionu, np. Henryka Brodatego. Ten zamek jest uznawany także za najstarszą świecką budowlę na Śląsku. Stoi między miejscowościami Wleń i Łupki w województwie śląskim (ok. 15 km od Lwówka Śląskiego), na malowniczej Górze Zamkowej.

Zamek Piastowski w Legnicy

Powstał być może równie dawno, co Zamek Wleń – na pewno także w drugiej połowie XII w. Na jego miejscu wcześniej także znajdował się gród. Powstał w czasach Mieszka I, około roku 985 wraz z grodami w Opolu i Wrocławiu, jako część większego założenia obronnego. Pierwszy murowany zamek wzniósł w Legnicy (podobnie jak we Wleniu) Bolesław I Wysoki. Powstało wtedy tzw. palatium (główny budynek rezydencjonalny) i dwie wieże obronne, nazwane później imionami św. Piotra i Jadwigi.

Najstarszą zachowaną do dziś częścią zamku jest część Wieży Piotra, do wysokości 3 kondygnacji. Palatium oraz murowana kaplica nie doczekały naszych czasów, ale prace archeologiczne precyzyjnie wskazały ich miejsce. Legnicki zamek był wielokrotnie przebudowywany i dziś jest mieszanką stylów architektonicznych, od gotyku, przez renesans, barok, aż do neogotyku.

Zamek w Lublinie

To kolejna forteca z XII w. I podobnie jak wiele ówczesnych rezydencji książęcych czy kasztelańskich, jej historia zaczęła się od drewniano-ziemnego grodu. Lubelski zamek był ośrodkiem Kasztelanii Lubelskiej – głównej jednostki administracyjnej we wczesnośredniowiecznej Polsce. Pierwszym murowanym budynkiem w obrębie dzisiejszego zamku była wieża obronno-mieszkalna, czyli donżon lub stołp. Powstała w XIII w. i stoi do dziś. Jej najstarsze i najniższe części zbudowane są z kamienia, wyższe – z cegły. Została zwieńczona fantazyjnymi blankami, które jednak dobudowano dopiero w XIX w.

W wieku XIV na terenie zamku powstała najcenniejsza jego budowla (i jedna z najcenniejszych w Polsce) – Kaplica Trójcy Świętej. Wybudowana przez króla Kazimierza Wielkiego w latach 1341–1370, została później pokryta zjawiskowymi malowidłami bizantyjskimi, zachowanymi do dziś. Powstały w roku 1418, z inicjatywy Władysława Jagiełły.

To, co dziś uważamy za lubelski zamek, to neogotycka budowla powstała dopiero w latach 1823–1826. Jej charakterystyczne białe mury zaprojektował Jan Stompf. Budynek ten aż do 1956 roku więzieniem. Następnie został udostępniony zwiedzającym, a do jego wnętrz wprowadziło się Muzeum Narodowe w Lublinie.

Zamek w Pszczynie przyciąga turystów jak magnes. To jeden z najcenniejszych zabytków w Polsce

Zamek w Pszczynie, nieoficjalnie okrzyknięty „perłą województwa śląskiego”, zachwyca barokowym przepychem i wystrojem wnętrz. Obiekt jest jednym z najcenniejszych tego typu zabytków w P...

Inne najstarsze zamki w Polsce

Na polskich terenach istniało całkiem sporo innych zamków których historia sięga XII wieku. Najważniejszy historycznie zamek w Polsce, czyli Wawel, posiadał murowane budowle już XI wieku. Były to: mury obronne, palatium, wieża obronna i kilka budynków sakralnych. Jednak nie zachowały się do dziś, a zamek był tak wiele razy niszczony i przebudowywany, że dziś trudno Wawel zaliczyć do najstarszych zamków w Polsce.

Wiemy, że we wczesnym średniowieczu wybudowano na naszych ziemiach wiele warowni. Niektóre się nie zachowały, inne zostały pochłonięte przez późniejsze przebudowy. A są to między innymi:

• Zamek w Cieszynie (XIII w.)
• Zamek Piastowski w Jaworze (XIII w.)
• Zamek Książąt Piastowskich w Pszczynie (XI lub XII w.)
• Zamek Piastów Śląskich w Brzegu (XIII w.)
• Zamek Tropsztyn (XIII w.)
• Zamek w Krośnie Odrzańskim (XII w.)