Podziemna Valletta – jeden z najważniejszych przykładów podziemnej architektury na świecie

W tym artykule:

1. Valletta kontra Imperium Osmańskie
2. Innowacje okresu nowożytnego na Malcie
3. Podziemna Valletta w okresie wojennym
4. Z funkcji obronnej do roli atrakcji turystycznej

Początki podziemnego oblicza Valletty sięgają XVII wieku. Wówczas w historii kraju doszło do dwóch ważnych wydarzeń. W tym czasie Maltą rządził Zakon Maltański. Uzyskał on do niej prawa jako lenno Królestwa Sycylii w 1530 roku z rąk cesarza Karola V.

Za panowania tego katolickiego zakonu rycerskiego Valletta stała się strategicznym portem w basenie Morza Śródziemnego. I tu warto przypomnieć, że od XVI do XVIII wieku kontynentalna Europa znajdowała się w stanie wojny z Imperium Osmańskim.

Valletta kontra Imperium Osmańskie

Kontrola nad Morzem Śródziemnym była kluczowa dla europejskich państw. Z uwagi na swoje położenie, Malta dominowała na strategicznych szlakach handlowych. Była także niezbędna dla europejskich flot. Dlatego stołeczny port odgrywał główną rolę w polityce i handlu. Miało to jednak także negatywne konsekwencje.

Najważniejszy port Malty często otaczały obce wojska. Wydarzeniem przełomowym było Wielkie Oblężenie Malty w 1565 roku. Wówczas Zakon Maltański wykorzystywał ówczesne nowinki technologii: bastiony i fortyfikacje. Dzięki nim udało się odeprzeć wojska osmańskie. Te doświadczenia dały podwaliny pod rozwój podziemnych rozwiązań obronnych na Malcie.

Innowacje okresu nowożytnego na Malcie

Pierwsze podziemne tunele i krypty pod miastem Vallettą powstały w XVII wieku. Było to możliwe z uwagi na korzystne uwarunkowania geologiczne. Tunele i komory drążono w miękkim wapieniu.

W tamtych czasach podziemne tunele były innowacyjnym rozwiązaniem konstruktorskim. Niektóre posiadają hydrauliczne windy, które służyły do transportowania ciężkiego sprzętu i zaopatrzenia. Inne są z kolei wyposażone w system rur, którymi podczas oblężenia dostarczano świeżą wodę dla żołnierzy i mieszkańców.

Systemem kanałów i komór można było przemieszczać się wzdłuż całej linii brzegowej miasta, a także łączyć się z fortami i umocnieniami. Pełnił on także rolę punktów obserwacyjnych. Za jego pomocą można było kierować ogniem artyleryjskim.

Podziemna architektura obronna Valletty pełniła swoją pierwotną funkcję do końca XVIII wieku. Wraz z nastaniem XIX wieku, Malta stała się częścią Imperium Brytyjskiego. Wówczas podziemne tunele oraz komory przeistoczyły się w magazyny dla wojsk brytyjskich.

Do czasu wybuchu II wojny światowej, podziemia Valletty pełniły kilka innych funkcji. W 1854 roku izolowano tam chorych na cholerę. Korytarze wykorzystywano również do wydobywania wapienia oraz innych surowców mineralnych przydatnych w budownictwie.

Kontynuacją podziemnego projektu była podziemna kolej wybudowana w 1883 roku. Sieć połączyła Vallettę z Mdiną. Podróż między miastami skróciła się z trzech godzin do zaledwie pół godziny. Połączenie przetrwało 60 lat. W latach 20. XX wieku wyparły ją coraz popularniejsze autobusy.

Malta z nowym wrakiem statku dostępnym dla turystów. Dlaczego MV „Hefajstos” już nie pływa?

Malta ponownie zachwyca miłośników nurkowania. Od niedawna turyści mogą podziwiać podwodne zakątki Morza Śródziemnego, jednocześnie poznając kunszt nowoczesnego szkutnictwa.

Podziemna Valletta w okresie wojennym

Podczas II wojny światowej podziemne połączenia kolejowe posłużyły jako schrony przeciwlotnicze dla 5 tysięcy mieszkańców. Malta była stałym obiektem bombardowań ze strony Niemców i Włochów.

Podczas II wojny światowej Malta, podobnie jak 400 lat wcześniej, była strategicznym punktem dla aliantów. Doprowadziło to do intensywnych walk w regionie. Bombardowania Malty ze strony państw Osi miały na celu osłabienie pozycji brytyjskich w basenie Morza Śródziemnego oraz odcięcie wyspy od dostaw żywności i materiałów wojennych.

W latach 1940–42 była jednym z najbardziej intensywnie bombardowanych państw. W sumie spadło na nią 17 tysięcy bomb. Szacuje się, iż podczas II wojny światowej podziemia Valletty dały schronienie prawie 40 tysiącom mieszkańcom tego kraju.

Z funkcji obronnej do roli atrakcji turystycznej

Po II wojnie światowej podziemia Valletty musiały długo i cierpliwie poczekać, aż zostanie im przywrócony dawny blask. Dopiero w 2009 r. zostały otwarte dla turystów.

Bogata i wielokulturowa historia Malty ma również swoje odzwierciedlenie w architekturze podziemiach Valletty. Podczas eksploracji tuneli można dostrzec elementy projektów włoskich, francuskich i brytyjskich, a nawet wpływy kultur islamskiej i żydowskiej. Obecnie długość katakumb pod Vallettą liczy ponad 5,5 km.

Jednak ostateczna liczba tuneli i krypt oraz długość podziemi jest trudna do ustalenia. W trakcie długiej historii Valletty były one rozbudowywane i modyfikowane w różnych celach, w tym obronnych, handlowych i religijnych.

W dalszym ciągu podziemia stolicy Malty kryją w sobie mnóstwo tajemnic. Najlepszym przykładem jest niedawne odkrycie podziemnego ogrodu pod Klasztorem świętej Katarzyny. Czekał w zapomnieniu przez 400 lat.

Podziemia Valletty można zwiedzać w każdy poniedziałek, środę i niedzielę.

Nasz ekspert

Mateusz Łysiak

Dziennikarz zakręcony na punkcie podróżowania. Pierwsze kroki w mediach stawiał w redakcjach internetowej i papierowej magazynu „Podróże”. Redagował i wydawał m.in. w gazeta.pl i dziendobrytvn.pl. O odległych miejscach (czasem i tych bliższych) lubi pisać nie tylko w kontekście turystycznym, ale też przyrodniczym i społecznym. Marzy o tym, żeby zobaczyć zorzę polarną oraz Machu Picchu. Co poza szlakiem? Kuchnia włoska, reportaże i pływanie.