Szabat szalom! Poznaj tradycję żydowską

Pewien znany rabin powiedział kiedyś, że judaizm stworzył świątynię, która przemieszcza się razem z człowiekiem. Jest nią szabat, święty dzień, do którego bramą jest rodzinna wieczerza. Wiążą się z nią bogate rytuały, których znaczenie specjalnie dla czytelników Travelera zgodził się wyjaśnić mieszkający od pięciu miesięcy w Polsce rabin Tyson Herberger z warszawskiej gminy żydowskiej. Ponieważ w szabat nie można robić zdjęć, wszystkie obrzędy zainscenizowano w innym dniu – dzięki czemu szabatową kolację możemy nie tylko opisać, ale i pokazać.

– Świętowanie rozpoczyna się w piątek wieczorem, w momencie, gdy słońce chowa się za horyzontem, kończy zaś w sobotę po zmroku, gdy na niebie widać trzy gwiazdy – wyjaśnia rabin. Godzinę rozpoczęcia szabatu w danym tygodniu ustala się oddzielnie dla każdej miejscowości. Współcześnie można to też ustalić za pomocą wyszukiwarek internetowych (np. www.aish.com/sh/c/. Gdy już wiemy, kiedy i jak świętować, zostaje nam tylko złożyć tradycyjne życzenia Szabat szalom! (Spokojnego szabatu!) i zasiąść w blasku świątecznych świec.

1. Zapalenie świec

Świece szabatowe zapala się 18 min przed zachodem słońca (w tradycji talmudycznej liczba 18 symbolizuje życie). – Tradycyjnie robi to zwykle pani domu, choć prawo żydowskie nie zakazuje wykonywania tego obrzędu mężczyznom – tłumaczy rabin. Następnie odmawia się specjalne błogosławieństwo, w trakcie którego kobieta zakrywa oczy – żeby nie patrzeć na niepobłogosławiony ogień. Świece powinny być na tyle duże, by nie zgasły do końca wieczerzy (w czasie święta nie można zapalać ani gasić ognia).

2. Modlitwa w synagodze

Piątkowe nabożeństwo w synagodze to kolejny ważny element świętowania. Ponieważ prawo rabiniczne zakazuje w szabat wynoszenia czegokolwiek z domu, powstaje problem, jak zabrać ze sobą klucze od mieszkania. Często stosowanym rozwiązaniem jest pasek szabatowy. Przytwierdzony do niego na stałe klucz przestaje być oddzielnym przedmiotem, stając się elementem ubrania, którego noszenie nie łamie szabatu. Inni dopuszczają zamówienie ozdobnego klucza (np. ze srebra), który dzięki takiemu zabiegowi pełni funkcję biżuterii, także dozwolonej.

3. Przywitanie aniołów szabatu

Po powrocie z nabożeństwa rodzina zasiada do uczty. Niektórzy religijni Żydzi wierzą, że z synagogi przychodzą z nimi dwa anioły: dobry i zły. Ich zadaniem jest sprawdzenie, czy dom został poprawnie przygotowany do świętowania. Jeśli egzamin wypada pomyślnie, dobry anioł wygłasza zapowiedź, że kolejny szabat też będzie szczęśliwy. Jeśli jest inaczej, zły anioł zwiastuje następny nieudany szabat. Aby zjednać te niebieskie duchy, cała rodzina śpiewa pieśń na przywitanie aniołów Szalom Aleichem. Jeśli w rodzinie są dzieci, odbywa się ich błogosławieństwo. Następnie śpiewa się fragment Księgi Przysłów zaczynający się od słów: Niewiastę dzielną i mądrą któż znajdzie?

4. Kidusz – błogosławieństwo nad winem

Kidusz, czyli modlitwa uświęcająca wino, to jeden z najważniejszych obrzędów w trakcie szabatu. Do kielicha (zwykle używa się ozdobnego naczynia używanego tylko do tego rytuału) głowa rodziny nalewa dobrego koszernego wina, po czym wygłasza błogosławieństwo. – W bardzo tradycyjnych domach czynność ta zarezerwowana jest dla mężczyzn, ale prawo żydowskie nie zakazuje, by kidusz wygłosiła kobieta – tłumaczy rabin Herberger, u którego w domu często obowiązek ten spełnia żona. Następnie wszyscy domownicy wypijają pobłogosławione wino, przy czym kolejność oraz sposób jego nalewania i spożywania zależy od rodzinnej tradycji. Dla osób, które nie piją alkoholu, zawsze istnieje możliwość zastąpienia go sokiem z winogron.

5. Obmycie rąk

Współcześnie, ze względów praktycznych, wykonuje się go w kuchni nad zlewem, jednak woda nie powinna płynąć bezpośrednio z kranu. Dlatego do rytualnego obmycia rąk służy specjalne naczynie, które po wypełnieniu wodą należy chwycić lewą ręką, a następnie, przechylając dwa lub trzy razy, obmyć prawą dłoń. Czynności te powtarzamy analogicznie dla lewej ręki. By w trakcie obrzędu czysta już dłoń nie musiała dotykać dłoni będącej przed ablucją, tradycyjne naczynia do obmyć mają dwa ucha. Przed wytarciem rąk odmawia się błogosławieństwo, po którym można wrócić do stołu, by kontynuować świąteczną kolację przy rodzinnym stole.

6. Podzielenie chałek

Spożywanie wieczerzy zaczyna się od błogosławieństwa nad dwiema chałkami, które powinny być przykryte serwetką (zwykle bardzo ozdobną). Oczywiście chałki muszą być koszerne, co oznacza m.in., że przy ich wypieku nie można używać tłuszczów zwierzęcych, a jajka powinny być specjalnie sprawdzone, czy nie zawierają krwi (zdarza się to w przypadku zapłodnionych kur). Ważne też, by producent pieczywa nie wytwarzał w tym samym zakładzie mięsa ani sera (w judaizmie nie można łączyć nabiału z mięsem). Następnie nad chałkami odmawia się błogosławieństwo i dzieli je między domowników.

7. Sól – symbol świętości

Zanim zje się swój kawałek chałki, należy ją zanurzyć w soli. – Sól była niezbędna do składania ofiar w Świątyni Jerozolimskiej. Po jej zburzeniu szabatowy stół ma przypominać właśnie świątynny ołtarz – tłumaczy znaczenie tego symbolu rabin Herberger. Dopiero teraz można przystąpić do ucztowania. Ten wyjątkowy wieczór, obok wykwintnych potraw, powinny uświetniać wspólne śpiewy i dyskusje na tematy religijne. Wieczerzę kończy błogosławieństwo dziękczynne za posiłek.

1 z 2

Judaizm

2 z 2

3_napo120217al_003