Zamek Bolków był najpotężniejszą twierdzą na Śląsku. Dziś w starych murach mieści się muzeum

Spis treści:

1. Gdzie znajduje się zamek Bolków?
2. Architektura zamku Bolków
3. Historia zamku Bolków
4. Zwiedzanie zamku Bolków

Nie ulega wątpliwości, że pod względem liczebności atrakcji turystycznych Dolny Śląsk jest jednym z najciekawszych obszarów w Polsce. Jedną z wizytówek tego regionu są średniowieczne zamki. O ile tak znane obiekty, jak choćby zamek Książ czy zamek Czocha nie wymagają rekomendacji, to należy przypomnieć, że w granicach Dolnego Śląska znajdują się także inne, nieco mniej popularne warownie. Nie są tak tłumnie oblegane, jednak nie znaczy to, że nie zasługują na uwagę. Przykładem jest choćby zamek Bolków, czyli jeden z najważniejszych w regionie obiektów średniowiecznej architektury.

Gdzie znajduje się zamek Bolków?

Zamek Bolków znajduje się w województwie dolnośląskim, między Jelenią Górą a Świdnicą (w odległości około 80 kilometrów od Wrocławia). Budowlę wzniesiono na Zamkowym Wzgórzu (396 m n.p.m.), które z jednej strony opada łagodnym stokiem, a z drugiej – ostrym urwiskiem. Średniowieczna warownia góruje nad wypływającą z północno-zachodniego stoku Pustelnika Nysą Szaloną.

Architektura zamku Bolków

Zamek wybudowany z zielonych i czerwonych łupków krystalicznych diabalzaltowych i piaskowca został wzniesiony na nieregularnym planie. Dominującym elementem w umocnieniach jest wzniesiona na zieleńcowej skale potężna wieża zaostrzonym kształcie, której „dziób” został skierowany w stronę spodziewanego ataku. Prowadzi do niej umieszczony na wysokości dziewięciu metrów most zwodzony, łączący się z budynkiem mieszkalno-gospodarczym. Przy stołpie znajdowała się wykuta w skale cysterna. Wszystkie zabudowania i dziedziniec wewnętrzny otoczono murami obwodowymi.

W swojej najwcześniejszej formie warownia w Bolkowie prezentowała typ zamku wyżynnego – wykorzystywała różnicę wzniesień w celach obronnych. W XIV wieku obiekt połączono z systemem obronnym miasta.

W XVI stuleciu zamek zyskał styl renesansowy. Powstał wówczas nowy budynek mieszkalny, a już istniejące zabudowania zyskały dekorację sgraffitową. Mury zwieńczono attyką. Powstał zewnętrzny pierścień murów obronnych z bastejami. Wewnątrz umocnień powstały trzy dziedzińce – wewnętrzny, zewnętrzny i wielki. Do zamku prowadziła wielka basteja, zlokalizowana po stronie północno-wschodniej.

Historia zamku Bolków

Założycielem zamku w Bolkowie był Bolesław II Rogatka, zwany Łysym. Najstarsza wzmianka o tym obiekcie jest datowana na 1277 rok, gdy książę legnicki stwierdza castro nostro. Powstanie gotyckiej warowni przypada na czas panowania jego syna, Bolka I Surowego.

W tym czasie budowla została otoczona masywnymi murami obronnymi z systemem bram. Wzniesiono też wtedy murowane zabudowania mieszkalne i najbardziej charakterystyczną część zamku – wieżę dziobową. Obiekt, który dziś mierzy 25 metrów wysokości, jest jedynym przykładem takiej budowli w Polsce. Jego charakterystyczne ukształtowanie miało zapewniać ochronę przed ostrzałem z armat.

Bolko I rozbudował nie tylko twierdzę w Bolkowie, ale także pozostałe warownie kontrolujące przejścia z Czech na Śląsk drogą przez Sudety. Dzięki temu księstwo świdnicko-jaworskie aż do końca XIV stulecia utrzymało swoją niezawisłość.

Najpotężniejsza twierdza na Śląsku

W latach 1301–1368, gdy w księstwie panowali Bernard świdnicki i Bolko II Mały, zamek doczekał się dużej rozbudowy. W tym czasie wcześniejsza zabudowa została połączona w jeden budynek mieszkalny, który dziś nazywany jest Domem Gotyckim. Rozbudowy doczekały się umocnienia bramne i mury zewnętrzne. W południowym i południowo-wschodnim narożniku zamek został połączony z systemem fortyfikacji miejskich.

Te zabiegi uczyniły warownię najpotężniejszą twierdzą na Śląsku. O potędze tego obiektu najlepiej świadczy fakt, że w trakcie późniejszych najazdów husyckich, podczas których zniszczone zostało całe miasto, twierdza nie upadła. Nic dziwnego, że przez około 100 lat zamek Bolków pełnił funkcję książęcego skarbca.

Z okresu panowania Bernarda i Bolka II nie zachowało się zbyt wiele elementów architektonicznych. Do nielicznych należą zlokalizowane na parterze portale, wychodzące na dziedziniec dwudzielne okno (na wysokości trzeciej kondygnacji) i wewnętrzne okno w kształcie koniczyny.

Zamek pod czeskimi rządami

Bolko II Mały nie doczekał się potomstwa. W 1350 roku zdecydował się wydać Annę, swoją bratanicę (córkę Henryka II), za syna Karola IV. Jednocześnie zobowiązał się, że po swojej bezpotomnej śmierci przekaże ich potomstwu wszystkie swoje dobra (z zachowaniem odprawy wdowiej dla swojej żony, Agnieszki Habsburżanki).

Umowa stała się nieaktualna, gdy zmarł cesarski potomek. Mimo to Karol IV podjął próbę pokojowego zawładnięcia dziedzictwem Bolka II. Zaproponował siebie jako kandydata do ręki Anny. Umowę ślubną zawarto w 1353 roku. Na mocy zawartych układów zamek wraz z całym księstwem świdnicko-jaworskim przeszedł pod władanie Korony Czeskiej.

Rozbudowa zamku

W XVI wieku zamek Bolków zyskał swój ostateczny kształt. W 1540 roku rozpoczęła się rozbudowa kierowana przez lombardzkiego architekta Jakuba Parra, syna sławnego Franciszka Parra. Powstał wtedy budynek mieszkalny, zwany Domem Niewiast. Z istniejącymi zabudowaniami, którym nadano renesansowy charakter, obiekt ten połączono krużgankiem.

Rozbudowy doczekały się także zewnętrzne linie fortyfikacji, do których dobudowano nowe dziedzińce i basteje, przystosowane już do prowadzenia ostrzału z broni palnej. Elementy te połączono z dwiema basztami miejskimi. Po rozbudowie zamek zajmował obszar o powierzchni 7600 metrów kwadratowych. W tamtym czasie był jedną z największych tego typu budowli na Dolnym Śląsku.

Dalsze dzieje zamku

W 1703 roku zamek znalazł się w posiadaniu cystersów z Krzeszowa. W 1810 roku, po sekularyzacji zakonu twierdza przeszła na własność skarbu państwa pruskiego. Opuszczony obiekt powoli zaczął popadać w ruinę. W 1885 roku, za zgodą Rady Miasta, nastąpiła częściowa rozbiórka zamkowych murów. Pozyskany w ten sposób materiał przeznaczono na naprawę dróg

Prace zabezpieczające podjęto dopiero w XX wieku. W 1922 roku odbudowano Dom Niewiast. Parter zagospodarowano na schronisko młodzieżowe. Piętro zostało oddane muzeum regionalnemu. Dalsze prace przerwał wybuch wojny. Wznowiono je dopiero w 1994 roku.

Oblężenia zamku Bolków

Twierdza w Bolkowie przetrwała wiele oblężeń. W 1345 roku wojska czeskie przypuściły cztery nieskuteczne szturmy. Zamek nie został zdobyty także podczas wojen husyckich.

Dopiero w 1463 roku potężna forteca uległa pod naporem wojsk króla Jerzego z Podiebradów. Po zdobyciu zamku, czeski władca osadził na nim Jana z Czernej, który szybko zasłynął jako rozbójnik i grabieżca. Mieszczanom wsparcia udzieliły śląskie miasta. W 1468 roku zamek został zdobyty, a jego pan zawisł na wieży.

W 1646 roku, podczas wojny trzydziestoletniej, broniony przez zaledwie 40 knechtów zamek został zdobyty przez Szwedów. W trakcie ostrzału artyleryjskiego oddano około 1800 strzałów, w wyniku czego warownia wyraźnie ucierpiała.

Zwiedzanie zamku Bolków

Zamek Bolków to atrakcja o dwóch obliczach. Z jednej strony mamy tam zamkowe muzeum (nie tak bogate i okazałe, jak choćby Muzeum Zamek w Łańcucie). Z drugiej – przygotowaną do zwiedzania częściową ruinę, jak zamek Czorsztyn czy zamek Olsztyn.

Po minięciu bramy wchodzi się na zamkowy dziedziniec. Nie ma wyznaczonej trasy zwiedzania. Każdy może eksplorować obiekt dokładnie tak, jak chce. Najciekawszym obiektem jest zamkowa wieża, która dziś mierzy 25 metrów wysokości. Doskonale widać stamtąd niższe partie zamku i miasto Bolków, ale nie tylko. W zasięgu wzroku jest także wybudowany nieopodal zamek Świny.

Muzeum Zamek Bolków

XVI-wieczny Dom Niewiast został zaadaptowany do potrzeb ekspozycyjnych. Parter jest zarezerwowany na wystawy czasowe. Wystawa stała jest eksponowana w pomieszczeniu na piętrze. Można tam zobaczyć między innymi makiety ukazujące rozwój architektoniczny zamku Bolków i makietę zamku Świny. W zbiorach muzeum znajdują się także elementy uzbrojenia, portrety Bolka I i Bolka II i genealogia Piastów wraz z trójkątem heraldycznym.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.