Zamek Olsztyn był potężnym orlim gniazdem. Do dziś zachowały się tylko ruiny niegdysiejszej twierdzy

Spis treści:

1. Gdzie znajduje się zamek Olsztyn?
2. Jak wyglądał zamek w Olsztynie?
3. Historia zamku Olsztyn
4. Zwiedzanie zamku w Olsztynie koło Częstochowy

Zamek w Olsztynie koło Częstochowy znosi się na skalnym wzgórzu, które było świadkiem wielu dziejowych wydarzeń. Historia tego miejsca zaczyna się w XIII wieku. W czasie panowania Kazimierza Wielkiego została rozbudowana i włączona do systemu obrony Małopolski. W XVII stuleciu zaczął podupadać, a dzieła zniszczenia dopełnili Szwedzi, gdy najechali Rzeczpospolitą.

Gdzie znajduje się zamek Olsztyn?

Ruiny zamku w Olsztynie wznoszą się w malowniczym obszarze Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Położone w województwie śląskim miasto Olsztyn (powiat częstochowski) jest oddalone od Częstochowy o około piętnaście kilometrów.

Jak wyglądał zamek w Olsztynie?

Dziś po potężnej warowni zostały już tylko malownicze ruiny, pięknie wpisujące się w krajobraz tworzony przez jurajskie wapienie. Monumentalny obiekt nawet teraz imponuje swoim ogromem. Warto jednak podkreślić, że w czasach swojej świetności był znacznie większy.

Zamek górny

Na zamek górny składał się mierzący około 35 metrów stołp, zabudowania mieszkalne (dwa trzykondygnacyjne budynki i tzw. dom gotycki), dwa dziedzińce i cysterna z wodą. Wysoka wieża pełniła przede wszystkim funkcję obserwacyjną i obronną, ale nie tylko. Na najniższych poziomach trzymano więźniów, którzy w lochach mieli umrzeć śmiercią głodową.

Do warowni prowadziła brama zlokalizowana po południowo-wschodniej stronie zamku górnego. Do dziś zachowały się jedynie fundamenty trzech filarów mostowych.

Zamek dolny

Zamek dolny znajdował się na wschód od górnego. Znajdowała się tam baszta, dziś znana jako Baszta Studzienna. Obiekt ten pełnił trzy funkcje: mieszkalną, gospodarczą i obronną. Do baszty przylegał dziedziniec z placem gospodarczym. Całość była otoczona murem o grubości ok. 200 cm.

Podzamcze

Na obszarze wysuniętego na południe podzamcza funkcjonowała między innymi zamkowa kuźnia. Odkryto tam także pozostałości dymarek, czyli dawnych pieców hutniczych. Na końcu podzamcza znalazła się niezbyt wysoka czworoboczna wieża. Tym co czyni ten obiekt wyjątkowym, jest grubość jego murów, dochodząca do 450 cm. Całość otaczał masywny mur obwodowy. Obok wieży znajdowała się brama, która była wykorzystywana do celów gospodarczych.

Historia zamku Olsztyn

Zamek Olsztyn był elementem tzw. Orlich Gniazd – systemu królewskich i prywatnych warowni i strażnic, broniących Małopolski przed Luksemburgami. System obronny składał się z 13 zamków królewskich, wspieranych przez 27 zamków prywatnych (na tej liście znajdował się między innymi zamek Tenczyn) i przez strażnice. Należy jednak podkreślić, że historia zamku Olsztyn sięga czasów przed władaniem Kazimierza Wielkiego.

Pierwsze wzmianki o zamku Olsztyn

Po raz pierwszy zamek Olsztyn (wówczas jeszcze zamek w Przemiłowicach) został wymieniony w 1306 roku, w aktach drugiego procesu Jana Muskaty, wytoczonego mu przez Jakuba Śliwę, arcybiskupa gnieźnieńskiego. Należy jednak podkreślić, że zamek istniał wcześniej, bo sam wspomniany dokument dotyczy wydarzeń datowanych na 1294 rok.

Zamek Olsztyn w XIV wieku

Potężna twierdza od początku wyróżniała się wybitnymi walorami obronnymi. W XIV stuleciu król Kazimierz Wielki zadecydował o jej rozbudowie, czyniąc zamek jednym z kluczowych elementów obronnych na śląsko-małopolskim pograniczu.

W 1370 roku Władysław Opolczyk otrzymał ziemię wieluńską wraz z Olsztynem w lenno od Ludwika Węgierskiego. Do Korony zamek powrócił w 1391 roku, gdy Władysław Jagiełło zarządził oblężenie twierdzy. Służący królowi Spytek z Melsztyna zdobył ją w siedem dni.

Zamek Olsztyn w XV wieku

W następnym stuleciu do zamku głównego dobudowano dolny zamek. Warownia odegrała wówczas istotną rolę obronną. Stacjonujące tam oddziały skutecznie odpierały ataki prowadzone ze strony Śląska.

Zamek Olsztyn w XVI wieku

W 1552 roku miasto Olsztyn (prawa miejskie nadał Kazimierz Jagiellończyk, w 1488 roku) uzyskało przywilej na jarmarki i targi. Należy jednak podkreślić, że osada pod Częstochową nigdy nie odegrała ważnej roli. Główną przyczyną takiego stanu były nieurodzajne gleby, które nie wydawały obfitych plonów.

W 1587 roku zamek był oblegany przez wojska Maksymiliana III. Na czele załogi stał Kasper Karliński, starosta olsztyński. Ludzie arcyksięcia uprowadzili syna dowódcy i wystawili go na pierwszą linię ognia. Chłopiec zginął, a twierdza została uszkodzona, ale obrona powiodła się.

Upadek zamku Olsztyn

Kolejny starosta olsztyński, Joachim Ociecki, zarządził odbudowę zamku. Gdy w 1613 roku obowiązki po nim przejął Mikołaj Wolski, warownia powoli zaczęła popadać w zapomnienie. Dla nowego starosty priorytetem było utrzymanie rezydencji w Krzepicach.

W październiku 1655 roku Olsztyn został zaatakowany przez wyprawiające się na Częstochowę siły szwedzkie. Miasto zostało spalone, a zamek – zdobyty i zrujnowany. Po zakończeniu wojny nie nadawał się już do użytkowania. Gdy w 1722 roku rozpoczęła się budowa kościoła parafialnego, z dolnych partii niegdyś wspaniałej warowni zaczęto pozyskiwać budulec. Tak samo w XIX wieku postępowali chłopi. W rezultacie zamek Olsztyn stał się ruiną.

Zwiedzanie zamku w Olsztynie koło Częstochowy

Ruiny zamku w Olsztynie są udostępnione dla zwiedzających. Brama prowadząca do warowni jest zlokalizowana przy ulicy Zamkowej. Stamtąd należy udać się w prawo, do Wieży Sołtysiej, otwierającej podzamcze. Tam znajduje się brama gospodarcza, prowadząca do wieży, na której znajduje się platforma widokowa. Roztacza się stamtąd panorama na rezerwat „Sokole Góry” i wspaniałe jurajskie ostańce.

Dalej trasa zwiedzania prowadzi częścią gospodarczą w kierunku północnym. Stamtąd dociera się do ruin zamku dolnego, gdzie zachowało się wejście do znajdującej się pod zamkiem górnym pieczary. Dalej trasa prowadzi na wschód, pod pozostałości dawnej bramy głównej. Kierując się na zachód, dotrze się do wyjścia głównego.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.