Zamek Pieskowa Skała to perła Ojcowskiego Parku Narodowego. Zachwyca wspaniałą architekturą
Zamek Pieskowa Skała jest jednym z tych miejsc, których po prostu nie można nie odwiedzić, będąc w Ojcowskim Parku Narodowym. Wspaniała rezydencja jest dostępna dla zwiedzających. Przyciąga nie tylko wspaniałą architekturą i bogatą ekspozycją, ale także niesamowitą historią.
W tym artykule:
Ojcowski Park Narodowy jest najmniejszym takim obszarem w Polsce, ale z całą pewnością nie brakuje tam atrakcji. Wspaniała przyroda, fantazyjne formacje skalne i jaskinie to jeszcze nie wszystko. Na uwagę zasługują także zabytki dawnej architektury. Jednym z najcenniejszych jest zamek Pieskowa Skała.
Gdzie znajduje się zamek Pieskowa Skała
Dawna warownia i rezydencja jest położona w Dolinie Prądnika, w granicach wsi Sułoszowa. Obszar ten rozciąga się na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego, tuż przed Ojcowem.
Historia zamku Pieskowa Skała
Wygląd i funkcja zamku Pieskowa Skała zmieniały się wielokrotnie. Na przestrzeni lat był niszczony i grabiony. Podlegał licznym przebudowom, a ostatecznie przybrał wspaniałą neogotycką formę.
Gniazda na Jurze
Najlepszym przyjacielem fotografa jest światło. Czasem wystarczy takie z mocnej latarki.
Kiedy powstał zamek Pieskowa Skała?
Pierwsze wzmianki o zamku w Pieskowej Skale pochodzą z 1315 roku. W dokumencie, który wydał król Władysław Łokietek, wymieniono nazwę „Peskenstein”. Najprawdopodobniej dotyczyła ona fortyfikacji wzniesionych przez Henryka I Brodatego w czasie walk o krakowski tron. Na ich ślad we wsi Sułoszowa natrafił historyk Stanisław Kołodziejski. Umocnienia miały chronić trakt wiodący z Krakowa na Śląsk.
Taką samą funkcję spełniał nowy zamek, wzniesiony w XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego. Królewska strażnica powstała na niedostępnym skalnym cyplu i stromym zboczu. Składała się z dwóch części – górnej i dolnej. Górny zamek, zlokalizowany na skale nazywanej „Dorotką”, nie zachował się do naszych czasów. To właśnie tam znajdowała się najwyższa wieża, która jeszcze sto lat później pełniła funkcję mieszkalną. Z kolei dolny zamek, wybudowany w miejscu, gdzie dziś mieści się renesansowy dziedziniec, był otoczony masywnymi murami obronnymi i składał się przede wszystkim z zabudowań gospodarczych otaczających okazały podwórzec.
Przekazanie zamku rodzinie Szafrańców
W 1377 roku zamek Pieskowa Skała przestał być składnikiem królewskich włości. Ludwik Węgierski, syn Karola Roberta i Elżbiety Łokietkówny, darował go wówczas Szafrańcowi z Łuczyc. Przekazanie majątku podstolemu krakowskiemu miało być zadośćuczynieniem za ranę, którą odniósł w sporze z węgierskimi dworzanami króla, który objął tron po śmierci Kazimierza Wielkiego. Darowiznę dwukrotnie potwierdził Władysław Jagiełło. W rezultacie zamek Pieskowa Skała dostał się w wieczyste posiadanie Piotra Szafrańca, syna podstolego, który pełnił funkcję wojewody krakowskiego i był zaufanym doradcą Jagiełły.
Kolejne pokolenie Szafrańców utraciło wysoką pozycję na królewskim dworze i roztrwoniło rodzinny majątek. Jak wynika z przekazów Jana Długosza, Szafraniec z trzeciego pokolenia (również Piotr) miał pałać się czarną magią i alchemią. Z kolei jego syn – Krzysztof – był raubritterem, czyli rycerzem-rozbójnikiem. W 1484 roku Krzysztof Szafraniec został pojmany i ścięty z rozkazu Kazimierza Jagiellończyka. Egzekucję wykonano na Wawelu.
Losy właścicieli potoczyły się dramatycznie, ale zamek nadal pozostawał w rękach rodu Szafrańców. W XV stuleciu zaczął rozkwitać. W tamtym czasie wzniesiono dwie potężne baszty artyleryjskie, które chroniły dostępu do warowni od strony wschodniej.
Przebudowa zamku
W kolejnym stuleciu rodzina Szafrańców wróciła do łask na królewskim dworze. Hieronim Szafraniec nie tylko został sekretarzem Zygmunta Starego, ale także otrzymał rękę córki monarchy. Pieniądze z posagu pozwoliły rozpocząć przebudowę zamku.
Z Włoch napływała wówczas moda na antyczne formy w obszarze zdobień, detali i komponowania detali. Wzorem Wawelu, zamek Pieskowa Skała zaczął zyskiwać renesansowy charakter. Hieronim nie zdążył jednak dokończyć prac. Swoją obecną formę zamek w dużej mierze zawdzięcza jego bratankowi – wojewodzie sandomierskiemu Stanisławowi Szafrańcowi.
W tym czasie w Pieskowej Skale powstała renesansowa rezydencja z arkadowym dziedzińcem, ozdobionym naturalistycznymi maszkaronami, i loggią widokową. Ozdobą dziedzińca były także kartusze z herbami Starykoń i Rawicz oraz portale.
Kolejne zmiany i rozbudowa
W 1608 roku ród Szafrańców wygasł (ostatnim przedstawicielem był Jędrzej Szafraniec). Zamek i pozostałe dobra pieskoskalskie stały się wówczas własnością Macieja Łubnickiego. W kolejnych latach zamek kilkukrotnie zmieniał właścicieli. Ostatecznie wszedł w posiadanie miecznika koronnego Jana Zebrzydowskiego.
Jego syn, Michał, nakazał wybudować w północnym skrzydle okazałą kaplicę. Wojewoda krakowski i starosta lanckoroński poświęcił ją swojemu patronowi, św. Michałowi. Przestarzały system obronny nie spełniał już swojej funkcji, toteż właściciel zamku polecił wybudować nowe umocnienia od strony wschodniej. Wzniesiono wówczas fortyfikacje bastionowe w systemie nowowłoskim, zamykające zewnętrzny dziedziniec.
Potop szwedzki i pożar
Obwarowania były zgodne z ówczesnymi trendami w budownictwie obronnym, ale okazały się zbyt słabe. W 1655 roku warownię zdobyli Szwedzi. Wspaniały zamek został ograbiony i zniszczony. Dzieła zniszczenia dopełnił pożar z 1718 roku.
Zamek w rękach rodziny Wielkopolskich
W 1768 roku zamek został odbudowany jako siedziba rodu Wielkopolskich. Stał się wówczas letnią rezydencją. Jedynie Hieronim Wielkopolski zamieszkał tam na stałe. W czasie, gdy był właścicielem rezydencji, z zamku zniknęły arkadowe krużganki i loggia widokowa. Na wieżach wybudowano baniaste hełmy, a we wnętrzach urządzono pokoje tureckie, perskie i rajskie.
Zamek w rękach Mieroszewskich
W 1842 roku Pieskową Skałę odkupił od Wielkopolskich hrabia Jan Mieroszewski. W 1850 roku, w czasach jego syna Sobiesława, rozpętał się pożar, w wyniku którego zawaliła się najstarsza część rezydencji. Rozpoczęła się odbudowa. Zamek zaczął zyskiwać neogotycki charakter. Baszta otrzymała krenelaż, a przy bastionach wybudowano ozdobne wieżyczki. Ryzalit i loggia zostały przekształcone w wysoką wieżę z ostrosłupowym dachem.
Zamek w czasie powstania styczniowego
13 lat później, w czasie powstania styczniowego, zamek ucierpiał ponownie. W nocy z 3 na 4 marca 1863 roku rozegrała się bitwa między oddziałami gen. Langiewicza i gen. Jeziorańskiego a carskimi wojskami. Powstańcy wycofali się do Skały, a Rosjanie zajęli opuszczoną rezydencję, ograbili ją i zniszczyli.
Najpiękniejsze zamki w Małopolsce. Które z nich warto zwiedzić?
Małopolskę śmiało można nazwać krainą zamków i w tym stwierdzeniu nie będzie nawet krzty przesady. Piękne rezydencje i monumentalne warownie stanowią stały element tamtejszego krajobraz...
Zamek jako pensjonat i sierociniec
Mieroszewscy sprzedali rezydencję pod koniec XIX wieku. Nowi właściciele nie byli w stanie jej odbudować. Zamek wykupiła i uratowała spółka akcyjna założona przez Adolfa Dygasińskiego i Józefa Zawadzkiego. Został przebudowany na luksusowy pensjonat, który działał do 1939 roku. W czasie II wojny światowej został przekształcony w sierociniec.
Zamek Pieskowa Skała po II wojnie światowej
W 1950 roku obiekt przejęło Ministerstwo Kultury i Sztuki. rozpoczęły się wówczas badania architektoniczne pod kierownictwem prof. Alfreda Majewskiego. Niebawem można było ruszyć z odbudową.
Odsłonięto elementy renesansowe, zrekonstruowano arkadowy dziedziniec i loggię. Nie zachowały się żadne szczegółowe informacje na temat wyglądu wnętrz, więc zadecydowano o utworzeniu w nich wystawy części wawelskich eksponatów. Otwarcie galeryjnej wystawy nastąpiło w 1970 roku.
W latach 1994–2004 przeprowadzono kolejne prace remontowe. W kolejnym roku udostępniono nową ekspozycję. W 2014 roku podjęto kolejne prace konserwatorskie. Zakończono je dwa lata później.
Nasz ekspert
Artur Białek
Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.