Zamek Tenczyn był jedną z najwspanialszych średniowiecznych twierdz. Dziś to malowniczy obiekt

Spis treści:

1. Gdzie znajduje się zamek Tenczyn?
2. Historia zamku Tenczyn
3. Zwiedzanie zamku Tenczyn

XIV wiek był stuleciem, w którym na ziemiach polskich wyrastała warownia za warownią. Właśnie wtedy wybudowano między innymi zamek Chojnik i zlokalizowany na prawym brzegu Jeziora Czorsztyńskiego zamek Niedzica. Powstała też wspaniała rezydencja rodu Tęczyńskich, jedna z najważniejszych twierdz w Małopolsce. Zamek Tenczyn w Rudnie, bo o tym obiekcie mowa, dziś znajduje się w stanie ruiny, ale w czasie swojej świetności był porównywany z Wawelem. Z siedzibą królów konkurował nie tylko stylem, ale także znaczeniem. Trzeba bowiem podkreślić, że w murach Tenczyna zapadło wiele decyzji, które miały fundamentalne znaczenie dla państwa polskiego.

Gdzie znajduje się zamek Tenczyn?

Zamku Tenczyn należy szukać w województwie małopolskim, we wsi Rudno. Niewielka miejscowość znajduje się w powiecie krakowskim, w odległości około 25 kilometrów na zachód od Krakowa i około 5 kilometrów na południowy zachód od Krzeszowic. Majestatyczne ruiny wznoszą się na szczycie Góry Zamkowej – wygasłego stożka wulkanicznego, który jest najwyższym wzniesieniem Garbu Tenczyńskiego.

Historia zamku Tenczyn

Historia zamku Tenczyn rozpoczęła się w XIV wieku. Wtedy kasztelan krakowski Nawój z Morawicy herbu Topór wzniósł na Zamkowej Górze drewnianą warownię (najprawdopodobniej w 1319 roku). Murowany zamek wybudował jego syn, Jędrzej, który jako pierwszy z rodu spod znaku Topora przyjął nazwisko Tęczyński.

Zamek wojewody krakowskiego i sandomierskiego był zlokalizowany na szczycie najwyższego wzniesienia w okolicy i sąsiadował ze szlakiem handlowym łączącym Kraków ze Śląskiem. Był więc świetnym punktem obronnym, dzięki czemu szybko zaczął zyskiwać na znaczeniu.

Pierwsza wzmianka o zamku Tenczyn

Dziedzicem zamku był Jaśko, syn Jędrzeja. Pod jego rządami warownia została odnowiona i rozbudowana. W tamtym czasie dobudowano m.in. kaplicę.

Pierwsza historyczna wzmianka o zamku pochodzi właśnie z czasów, gdy władał nim Jaśko. Jak wynika z dokumentów historycznych, w warowni na Zamkowej Górze Władysław Jagiełło więził niektórych jeńców krzyżackich, którzy dostali się do niewoli po porażce pod Grunwaldem.

Wzrost znaczenia rodu Tęczyńskich

Przedstawiciele rodu, którego dzieje sięgają czasów przedpiastowskich, od dawna zajmowali ważną pozycję w królestwie, a z czasem tylko rośli w siłę. Zajmowali ważne urzędy, a w ich posiadaniu znajdowało się kilkadziesiąt miejscowości. W XVI wieku w ich rodowej rezydencji gościli najznakomitsi przedstawiciele polskiego odrodzenia, między innymi Mikołaj Rej i Jan Kochanowski. W 1527 roku Karol V nadał Tęczyńskim tytuły hrabiowskie. W ich rodowym herbie pojawiły się wówczas dwugłowe cesarskie orły.

W tym czasie zamek Tenczyn zaczęto nazywać „wawelskim bratem”. Określenie to ukuto nie tylko ze względu na podobne położenie obu rezydencji (na szczycie górującego nad okolicą wzgórza) czy wspólne dla nich elementy renesansowej architektury. Miało przede wszystkim podkreślać wagę decyzji, które zapadały w zamkowych murach.

Kolejna rozbudowa zamku

Do połowy XVI stulecia Tęczyńscy nie prowadzili żadnych większych inwestycji na zamku. Dopiero w 1570 roku podkomorzy wielki koronny Jan Tęczyński przystąpił do przebudowy rezydencji. Zamek zyskał wówczas między innymi mur kurtynowy, na północy powstała basteja wjazdowa, a na południu – dwie pięciokątne basteje.

Schyłek rodu Tęczyńskich

W XVII wieku posiadaczem rodzinnego majątku był wojewoda krakowski Jan Magnus Tęczyński. Miał trzech synów – Gabriela, Krzysztofa i Stanisława – jednak wszyscy zginęli w tragicznych okolicznościach. Po śmierci Jana Magnusa linia starego rodu wygasła, a okres świetności zamku dobiegł końca.

Zamek Tenczyn w czasie potopu szwedzkiego

W 1639 roku, gdy jego córka Izabela wyszła za Łukasza Opalińskiego, Tenczyn przestał pełnić funkcję siedziby rodu. Szesnaście lat później, podczas potopu szwedzkiego, najeźdźcy przypuścili szturm na warownię. Stało się tak za sprawą marszałka wielkiego koronnego Jerzego Lubomirskiego. Chcąc ocalić insygnia koronne, rozpuścił pogłoskę, że znajdują się w Tenczynie. Tymczasem ukrył je w Starej Lubowli.

Oblężenie Tenczyna trwało niemal rok. Odsiecz nie nadciągała. Obrońcy zamku, którymi dowodził Jan Dziula, w końcu musieli przystąpić do rokowań. Na mocy poczynionych ustaleń, Polacy mogli opuścić twierdzę z bronią i sztandarami. Jednak Szwedzi nie dotrzymali warunków rozejmu. Wybili wszystkich, a gdy zorientowali się, że klejnoty koronne są ukryte w innym miejscu, spalili Tenczyn.

Dalsze dzieje zamku Tenczyn

Po wojnie zamek na krótko podniósł się z ruiny, ale już w 1768 roku kolejny raz stanął w płomieniach. Tym razem pożar był wywołany uderzeniem pioruna.

W 1816 roku zamek stał się własnością Artura Potockiego. Hrabia chciał odbudować wspaniałą niegdyś rezydencję, jednak jego plany spotkały się ze sprzeciwem austriackiego zaborcy. W kolejnych latach Potoccy zlecili wykonanie prac zabezpieczających, które trwały aż do wybuchu wojny.

W 1944 roku aparat komunistyczny zagarnął zamek i cały majątek krzeszowicki. Do prawowitych właścicieli powrócił dopiero po zmianie ustroju.

Zwiedzanie zamku Tenczyn

Dawna rezydencja Tęczyńskich przez wiele lat była poddawana pracom zabezpieczającym, ale obecnie jest udostępniona do zwiedzania. Spacer wśród zamkowych murów to nie lada atrakcja, tym bardziej, że Tenczyn wznosi się w wyjątkowo malowniczej okolicy.

Zamek otacza Puszcza Dulowska, będąca pozostałością prastarej puszczy, która wieki temu rozciągała się między Krakowem a Przemszą, oraz Tenczyński Park Krajobrazowy. Z Wieży Nawojowej, której nazwa upamiętnia założyciela twierdzy, roztacza się wspaniała panorama Rowu Krzeszowickiego i okolicznych miejscowości. Widać stamtąd także Beskidy, a przy dobrej pogodzie uda się zaobserwować Tatry.

Zamek Tenczyn został poddany licznym renowacjom. Obecnie jest centrum kulturalnym, a u jego podnóża znajduje się piękny park. Odbywają się tam koncerty Summer Jazz Festival Kraków, spotkania i warsztaty dotyczące dawnych zwyczajów szlacheckich. Na zamku jest też komnata poświęcona skarbom geologicznym, w które obfitują okolice zamku.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.